Dolomiti

Dolomiti
Najviši vrh Dolomita Marmolada
Nadmorska visina:	3343
Mesto:	Italija (Belluno, Bolzano, Trento)
Venac:	Alpe
Koordinate:	46°23′N 11°51′E / 46.383°N 11.850°E / 46.383; 11.850
Topo. mapa:	Dolomiti.png
Tip:	sedimentne stijene; dolomitne i vulkanske
Starost stena:	trijas

Dolomiti
Svjetska baština – UNESCO
Italija
Registriran:	2009 (33. zasjedanje)
Vrsta:	Prirodno dobro
Mjerilo:	vii, viii
Ugroženost:	no
Referenca:	UNESCO

Dolomiti ili Dolomitske Alpe (ladino: Dolomites, talijanski: Dolomiti, njemački: Dolomiten, furlanski: Dolomitis) je planinski masiv u Istočnim Alpama na istoku Sjeverne Italije. Dolomiti se prostiru od rijeka Adige na zapadu do rijeke Piave na istoku, kroz talijanske provincije Belluno (regija Veneto), Bolzano i Trento (regija Trentino-Južni Tirol).

U Dolomitima se nalazi jedan nacionalni - Parco nazionale delle Dolomiti Bellunesi, i više regionalnih parkova . Od 26. juna 2009. godine, Dolomiti su uvršteni na UNESCOv popis prirodnih dobara svjetske baštine.^[1]

Historija

Za vrijeme Prvog svjetskog rata, Dolomiti su bili prva linija fronta između talijanske i austro-ugarske vojske. I danas mnogi posjetioci idu u Dolomite kako bi obišli planinske staze izgrađene za Prvog svjetskog rata za potrebe vojske, zvane - Via ferrata (željezne staze). Pojedine od tih staza - Alte vie su vrlo duge i vode do najviših dijelova Dolomita. Za obilazak tih dugih planinskih puteljaka, koje su numerirane od 1 do 8, potrebno je barem tjedan dana hoda. Uz te staze nalaze se Rifugi (brvnare) za odmor planinara, prva i najbolje obnovljena staza je Alta Via 1.

Etimologija

Dolomiti su dobili ime po poznatom francuskom mineralogu Déodatu Gratet de Dolomieu koji je prvi opisao dolomit, tip karbonatne stijene od koje je građen taj masiv i ima posebnu boju, tako da je do 19. vijeka bio poznat pod imenom Blijede planine.

Geografske karakteristike

U Dolomitima se nalazi 21 vrh viši od 3.000 m nadmorske visine i oni pokrivaju površinu od oko 141.903 hektara. Tu se nalaze neki od najljepših alpskih krajolika s vertikalnim stijenama, strmim liticama i velikom gustoćom uskih, dubokih i dugih dolina. Tu se izmjenjuju raznoliki krajolici velikog geološkog značaja, kao što su prirodni stupci i zidovi, krške formacije (najveći broj različitih vapnenačkih formacija na ograničenom prostoru na svijetu) je, vrhovi i ledenjaci. Oni svjedoče o bogatoj geomorfološkoj prošlosti stijena koje su oblikovane erozijom, potresima i glacijacijom. Neke samostalne stijene su više od 1.500 m od svog dna, te spadaju u najviše vapnenačke litice na svijetu. Zbog toga su na ovom području česta klizišta tla, poplave i lavine.

Tu se nalaze i neki od ponajboljih primjera karbonatnih sustava terasa iz mezozoika (tzv. "fosilizirani atoli") s pomorskim fosilnim ostacima iz prijelaznog razdoblja iz perm u trijas. Prema tim fosilima se saznalo mnogo o vremenu najvećeg pomora živih vrsta ikada.

Dolomiti se dijele na Zapadne i Istočne Dolomite, koje dijeli linija koja ide od Val Badije, prijevoja Campolongo, do doline Cordevole (Agordino).

Turizam i sport

Dolomiti su poznati po brojnim skijaškim centrima Cortina d'Ampezzo, Madonna di Campiglio, Alta Badia, Falcade koje posjećuju brojni skijaši zimi. Po ljeti Dolomitima krstare brojni planinari, alpinisti, slobodni penjači i paraglideri. Tradicija slobodnog penjanja traje u Dolomitima od 1887. godine, tad se sedamnaestogodišnji Georg Winkler samostalno popeo na jedan od vrhova Torri del Vaiolet (njemački: Vajoletturm).^[2]

U prvom se tjednu jula održava godišnja dnevna brdska biciklistička utrka koja se održava kroz sedam planinskih prijevoja Dolomita zvana - Maratona delle Dolomiti(ladinski: Maratona dles Dolomites).

Galerija

360° panoramski pogled s Marmolade, najvišeg vrha Dolomita

Izvori

Bibliografija

• Reinhold Messner e Jakob Tappeiner, Dolomiti: le più belle montagne della terra, Lana, Tappeiner, 2002. ISBN 88-7073-317-3

Vanjske veze

Dolomiti na Wikimedijinoj ostavi

• Dolomites, Unesco World Heritage, Dolomiti Arhivirano 2021-02-14 na Wayback Machine-u (en)
• 360 degree panorama Dolomites(SiMedia Srl) (en)
• Roger: Walks and Via Ferrata in the Dolomites (CommunityWalk.com) Arhivirano 2018-01-08 na Wayback Machine-u (en)
• Strada delle 52 Gallerie(Eclectica) (en)
• Monte Piana in the Dolomites (Eclectica) (en)
• Via Ferrata Lagazuoi Tunnels (Eclectica) (en)
• Up to the Turquoise Lake(Eclectica) (en)

• p
• r
• u

Svjetska baština u Italiji

Agrigento (Dolina hramova) • Akvileja • Amalfijska obala • Bazilika Svetog Franje Asiškog i historijski centar Assisija • Botanički vrt u Padovi • Caserta (Palača u Caserti, Vanvitellijev akvadukt, San Leucio) • Castel del Monte • Etruščanske nekropole Banditaccia i Monterozzi • Cilento i Vallo di Diano (Paestum, Velia, samostan u Paduli) • Cinque Terre, Porto Venere i otoci Palmaria, Tino i Tinetto • Crespi d'Adda • Dolomiti (Alpe) • Etna • Liparski otoci • Ferrara • Historijski centar Firence • La Strade Nuove i kompleks Palazzi dei Rolli u Genovi • Langobardska središta u Italiji (Cividale del Friuli, Brescia, Castelsepriou, Spoleto, Campello sul Clitunno, Benevento, Monte Sant'Angelo) • Mantova i Sabbioneta • Sassi i park crkava u stijenama Matere • Medici vile i vrtovi • Torre Civica, Piazza Grande i Katedrala u Modeni • Monte San Giorgio¹⁾ • Historijski centar Napulja • Historijski centar Pienze • Katedralni trg u Pisi • Pompeji, Herkulanej i Oplontis (Torre Annunziata) • Prahistorijska naselja sojenica oko Alpa²⁾ • Raetinska pruga¹⁾ • Ranokršćanski spomenici u Ravenni (Mauzolej Gale Placidije, Neonov baptisterij, Arijanski baptisterij, Arhiepiskopska kapela, Bazilika Sant'Apollinare Nuovo, Teodorikov mauzolej, San Vitale i Bazilika Svetog Apolinarija u Classi) • Rezidencije Savojske dinastije • Historijski centar Rima uključujući Bazilika Svetog Pavla izvan zidina ³⁾ • Sacri Monti • San Gimignano • Siena • Sirakuza i Pantalica • Su Nuraxi • Santa Maria delle Grazie, Milano • Hadrijanova vila i Villa d'Este (Tivoli) • Trulli Alberobella • Urbino • Crteži doline Val Camonica • Kasnobarokni gradovi visoravni Val di Noto (Caltagirone, Catania, Militello in Val di Catania, Modica, Noto, Palazzolo Acreide, Ragusa, Scicli) • Val d'Orcia • Venecija i njezina laguna • Verona • Vicenza i Paladijeve vile • Villa Romana del Casale (Piazza Armerina)

Italijanska nematerijalna svjetska baština

Sardinijsko pastoralno pjevanje Canto a tenore • Mediteranska prehrana⁴⁾ • Tradicionalno sicilijansko lutkarsko kazalište Opera dei Pupi • Tradicionalna izrada violina u Cremoni

¹⁾ Zajednička svjetska baština Italije i Švicarske  ²⁾ Zajedno s pet ostalih alpskih zemalja   ³⁾ Zajednička svjetska baština Italije i Vatikana   ⁴⁾ Zajednička svjetska baština Italije, Grčke, Španjolske i Maroka