1808

1808 (MDCCCVIII) je bila prijestupna godina koja počinje u petak u gregorijanskom, odnosno prijestupna godina koja počinje u srijedu u julijanskom kalendaru, koji kasni 12 dana.

Događaji

Januar/Siječanj

• 1. 1. - U SAD stupio na snagu Zakon o zabrani uvoza robova - ostaje domaća trgovina, kao i krijumčarenje.
• 1. 1. - Sierra Leone postaje britanska krunska kolonija.
• 6. 1. - Prema Lauristonovom dekretu iz prosinca, po kome je zabranjeno isticanje zastave sv. Vlaha, na Orlandovom stupu u Dubrovniku istaknuta talijanska zastava^[1].
• 8. 1. - Austrijski car ustanovio Leopoldov orden.

• 21. 1. - Francusko carstvo: pozvano je 80.000 regruta iz klase 1809; gradovi Kehl, nasuprot Strazbura, Kassel (? ali to je glavni grad Kraljevine Vestfalije ?), Wesel, na ušću Lippe u Rajnu, i Vlissingen, luka na ušću Scheldta, priključeni su carstvu.^[2]
• 22. 1. - Karađorđe traži od nadvojvode Karla da mu se dozvoli tajni izvoz oružja - Karlo daje sledećeg meseca uputstva o tome petrovaradinskom generalu Simbšenu, s tim da Austrija posedne Beograd. Srbi su u ovom trenutku spremni na status Vojne granice^[3]
• 22. 1. - Prenos portugalskog dvora u Brazil: flota sa portugalskom kraljevskom porodicom stigla u Zaliv Svih svetih u Brazilu, sutradan se iskrcavaju u Salvador.
• 26. 1. - Tzv. Rumova pobuna: oficiri zbacili Williama Bligha, guvernera britanske kolonije Novi Južni Wales.
• 28. 1. - Regent João izdaje dekret o otvaranju brazilskih luka prijateljskim nacijama.
• 31. 1. - Maršal Auguste Marmont dekretom raspustio dubrovački Senat i Vladu - kraj Dubrovačke Republike. Dubrovnik i Boka nisu priključene Dalmaciji (guv. Dandolo), već imaju zasebnog guvernera, Domenica Garagnina (četiri okružja ili delegata, Cavtat, Ston, Lopud i Kotor te dva kotara ili vicedelegata, Herceg Novi i Budva, koji su krajem godine priključeni Kotoru)^[4].

Februar/Veljača

• 2. 2. - Francuska invazija Papinske Države, jer se papa Pio VII. nije želio priključiti Kontinentalnoj blokadi. Gen. de Miollis okupirao Rim.
• 6. 2. - Američki kitolovac Topaz naišao na Pitcairn: jedini preživeli pobunjenik sa Bounty-ja je John Adams.
• 11. 2. - Jesse Fell u Pensilvaniji dokazao da se antracit može koristiti za zagrevanje kuće - sledećeg proleća počinje komercijalna eksploatacija u SAD.
• februar - Francuske trupe ulaze u Španiju.
• februar - Proglašen zakonski članak IV:1807 po kome Rijeka pripada Ugarskoj kraljevini, ali Hrvatski sabor daje zasebni zaključak o tome da Rijeka pripada Hrvatskoj (potvrđeno u kolovozu).^[5]
• februar - U Austriji zabranjeno štampanje tekstova o srpskom ustanku, ako ih ne dozvole carske vlasti.^[6]
• 18. 2. - Napoleon odobrava Marmontovo ukinuće Dubrovačke Republike^[1].
• 21. 2. - Počinje Finski rat: ruske snage ulaze u švedsku Finsku

Mart/Ožujak

• 1. 3. - Napoleonovim dekretom ustanovljeno carsko plemstvo: ranijim kneževima i vojvodama dodati grofovi, baroni i vitezovi.
• mart - Papine provincije Ancona, Macerata, Pesaro, Urbino, Fermo su priključene Napoleonovom Italijanskom kraljevstvu.
• 2. 3. - Rusi zauzeli Helsingfors/Helsinki, opsedaju morsku tvrđavu Sveaborg/Suomenlinna (do maja).
• 8. 3. - Regent João se sa kraljevskom porodicom iskrcao u Rio de Janeiru.
• 13. 3. - Umro nominalni danski kralj Kristijan VII, njegov sin regent postaje Frederik VI (kralj Danske-Norveške do 1814. i samo Danske do 1839).
• 14. 3. - Dansko-švedski rat (1808-1809): Danska objavljuje rat Švedskoj.
• 17. 3. - Napoleon donosi tri dekreta s namerom integracije/asimilacije Jevreja u Francuskom carstvu - jedan od njih je zapamćen kao Sramni jer je ograničio njihove poslovne aktivnosti i stanovanje.
• 17 - 19. 3. - Aranjuezka pobuna protiv španskog kralja Karlosa IV i premijera Godoya, u korist prestolonaslednika Ferdinanda - kralj abdicira u sinovljevu korist.
• 22. 3. - Bitka kod Zealanda: britanska pomorska pobeda nad Dancima.
• 23. 3. - Francuska vojska na čelu sa Muratom okupirala Madrid.
• 28. 3. - Rusija proglasila aneksiju Finske.

April/Travanj

• 4. 4. - Sastanak Karađorđa i gen. Simbšena pod Beogradom^[3].
• 6. 4. - Nemački doseljenik u SAD John Jacob Astor osnovao American Fur Company.
• april - Objavljena "Obraćanja nemačkoj naciji" filozofa J. G. Fichtea - zalaže se za nacionalizam u kulturnom smislu.
• 30. 4. - Bayonnske abdikacije: bivši i sadašnji španski kralj, Karlos i Ferdinand, dolaze na posrednički razgovor sa Napoleonom, ali ovaj proglašava zbacivanje Burbona u Španiji i postavljanje svog brata Josepha, sada kralja Napulja, na presto Španije.
• proljeće - U Boki počele mobilizacije u "Italsku flotu".

Maj/Svibanj

• 1. 5. - Bavarska dobila ustav: prva nemačka zemlja sa narodnim predstavništvom nezavisnim od staleškog sistema.
• 2. 5. - Madridski ustanak (Dos de Mayo): narod pokušava sprečiti deportaciju ostatka kraljevske porodice u Francusku, dolazi do pucnjave na narod i pobune. Početak Španskog rata za nezavisnost (ili Peninsularni rat).
• 3. 5. - U Madridu su streljane stotine uhvaćenih sa oružjem, što Goya beleži na poznatoj slici.
• 4. 5. - Gen. Simbšen šalje Karađorđu poziv na razgovore u Petrovaradin - ruski izaslanik Rodofinikin šalje ovo pismo svojoj vladi, koja traže objašnjenje od Austrijanaca^[3].
• 6. 5. - Švedska tvrđava Sveaborg se predala Rusima, sa velikom količinom materijala.
• 16. 5. - Bitka kod Alvøena: dansko-norveška pomorska pobeda nad Britancima.
• 25. 5. - Kraljevina Etrurija (ranije Veliko Vojvodstvo Toskana) priključeno Francuskoj u vidu departmana Arno, Méditerranée i Ombrone. Formalno je priključeno i Vojvodstvo Parma, u obliku departmana Taro.
• 30. 5. - Karađorđe odbija susret sa nadvojvodom Karlom u Zemunu, kao i pregovore o predaji Beograda i primanju austrijskog protektorata - slede vojne demonstracije s obe strane, Srbi kažu da rešenje očekuju samo od Rusije i Francuske^[3].
• maj-jun - Borbe kod Sokola, razbijena jedna bosanska vojska koja je pokušala deblokirati grad.^[7][8]

Jun/Juni/Lipanj

• 6. 6. - Joseph Bonaparte proglašen za kralja Španije, kao José I (do 1813).
• 6. i 14. 6. - Bitka kod El Bruca blizu Barcelone je pobjeda ustanika.
• 9. 6. - Carskim patentom u Austriji osnovan Landwehr (domobranstvo), kao dopuna armiji (ukinut 1859, pa obnovljen 1869, nakon Nagodbe).
• 13. 6. - Kruščička buna: oglašena buna protiv spahija u selu Kruščica kod Bele Crkve, s pozivanjem na pomoć iz Srbije - raspala se istog dana.
• 15. 6. - 13. 8. - Prva Opsada Saragose - francuski neuspeh.
• 28. 6. (ili 1. 3.) - Auguste Marmont proizveden u vojvodu od Raguze.

Jul/Juli/Srpanj

• 12 - 14. 7. - Velika vrućina u Engleskoj, zabeleženi su smrtni slučajevi ljudi i životinja.
• 22. 7. - Bitka kod Bailéna u Andaluziji: francuska vojska gen. Duponta je poražena, predaje se 17.600 vojnika, uz 2.200 mrtvih i 400 ranjenih - slomljen je mit o nepobedivosti Napoleonove armije. Francuzi se nakon ovoga povlače preko Ebra.

• 22. 7. - Osmanski prevrati 1807-08: pošto se Alemdar Mustafa-paša približava Stambolu, sultan Mustafa IV naređuje ubistvo bivšeg sultana Selima III i svog brata Mahmuda - ali Mahmud II je izmakao ubicama, tako da ga Mustafa-paša proglašava za sultana (do 1839), a on sam je veliki vezir (do novembra).
• ca. 24. 7. - Richard Trevithick pokazuje u "Parnom cirkusu" lokomotivu Catch Me Who Can.
• 29. 7. - Bitka kod Évore u Portugalu: Francuzi gen. Loisona razbili portugalsko-španske snage, nakon čega su poharali i masakrirali grad.
• 31. 7. - Pobuna dva španska puka u francuskoj vojsci na Zealandu, u Danskoj - ubijen je ađutant komandanta, ali pobuna je sutradan ugušena.
• leto - Nekoliko pobuna protiv francuske vlasti u Boki - Brajići, Krivošije, Risan.^[9]
• leto - Seljaci odbijaju odlazak na rabotu u Voćinskom spahiluku - pobuna suzbijena hapšenjem vođa, koji su pokušavali doturiti žalbu caru, i postavljanjem vojnog odreda^[10].

Avgust/August/Kolovoz

• 1. 8. - Kupoprodajni ugovor o prodaji palače Ferdinanda Kulmera u Zagrebu za trajan smještaj banova, sjedište sudova, pohranu javnih spisa i kraljevskih knjiga - Banski dvori, nakon renovacija početkom sljedeće godine^[11].
• 1. 8. - Napoleonov zet Joachim Murat imenovan za kralja Napulja (do 1815).
• 6. 8. - Crnogorski glavari odbijaju osnivanje francuskog konzulata na Cetinju, osim ako to ne bi dozvolio ruski car - Napoleon preti da će pretvoriti Crnu Goru u Crvenu^[12]
• 7. 8. - Evakuacija La Romanine divizije: deo španskih snaga u Danskoj se pobunio, kasnije tokom meseca ih je prevezla britanska mornarica.
• 8. 8 - Osvećenje mesta hrama Svete Petke na Dobroj vodi u Vukovaru (crkva izgrađena 1811).
• 16. 8. - Francuzi prekidaju nakon tri sedmice Drugu opsadu Girone.
• 17. 8. - Bitka kod Roliçe u Portugalu je prva Wellesleyjeva i britanska bitka u Peninsularnom ratu i uspeh.
• 19. 8. - Car/kralj Franjo potvrđuje zakonski članak hrvatskog sabora o Rijeci - grad šalje zastupnike i na ugarski i na hrvatski sabor, jer se istovremeno smatra dijelom obiju zemalja (do 1848, s izuzetkom 1809-22).
• 21. 8. - Bitka kod Vimeira: Wellesley odlučujuće porazio Junotove snage u Portugalu.
• 29. 8. - Veliki vezir pokušava obnoviti vojsku Nizam-I Cedid pod imenom Sekban-ı Cedid.
• 30. 8. - Kontroverzna Konvencija iz Sintre: francuske snage će biti evakuisane britanskim brodovima iz Portugala.
• 31. 8. - Senjavinova ruska flota napušta lisabonsku luku nakon deset meseci blokade - biće u Portsmouthu do avgusta 1809.

Septembar/Rujan

• 12. 9. (31. 8. po j.k.) - Otvorena Velika škola Ivana Jugovića u Beogradu, nastava kreće sledećeg dana. Dositej drži svečani govor "O dužnom počitaniju k naukam", među prisutnima je i mladi Vuk Karadžić^[13].
• 14. 9. - Bitka kod Oravaisa je odlučujuća ruska pobeda u Finskoj.
• 15. 9. - Prošpanska stranka u Meksiku uhapsila prokriolskog vicekralja Iturrigaraya - kreoli već traže narodni suverenitet i nezavisnost.
• 19. 9. - Napoleonov dekret o osnivanju eparhije dalmatinske - episkop, konzistorija i bogoslovija s godišnjom dotacijom od 15.000 franaka, kao i 40 parohija. Ovim se istovremeno prekida jurisdikcija crnogorskih mitropolita u Boki.
• 20. 9. - Izgorjela prva zgrada Kraljevske opere u Londonu.
• 25. 9. - Provincijske španske hunte se u Aranjuezu udružile u Centralnu vrhovnu huntu na čelu sa starim grofom Floridablancom (umro već u decembru). Predviđeno učešće i prekomorskih poseda, ali po jednog predstavnika, umesto dva.

• 27. 9. - 14. 10. - Erfurtski kongres francuskog i ruskog cara - nema produbljenja saradnje, odnosi se zapravo hlade.
• 29. 9. - Veliki vezir Alemdar Mustafa-paša potpisao sa četvoricom ajana, koji su se odazvali njegovom pozivu, Povelju o savezu (Sened-i ittifak), s ciljem okončanja haosa u carstvu.

Oktobar/Listopad

• 4. 10. - Britanski brod HMS Phaeton upao u japansku luku Nagasaki, ne bi li presreo holandske brodove.
• 6. 10. - Engleski kitolovci utvrdili položaj otoka Bouvet u južnom Atlantiku.
• 12. 10. - Marmon dozvoljava gradnju pozorišta u Kotoru - najstarije pozorište u Crnoj Gori.
• 13. 10. - U selu Golubinju, između Poreča i Tekije, sastali se beogradski mitropolit Leontije i vidinski Dionisije^[14], neuspeli pokušaj nagodbe Srba i Osmanlija^[3].
• 14. 10. - Otvoren Salon u Parizu, izložena Davidova slika "Posvećenje Napoleona I", kao i Grosova "Napoleon na bojištu Eylau" (Sacre et Massacre..., "posvećenje i pokolj"). Grosova slika se smatra međašem na prelazu sa neoklasicizma na romantizam.
• 17. 10. - Francuski general Jean Maximilien Lamarque zauzima napuljsko ostrvo Kapri, kojeg je držao britanski general Hudson Lowe.
• 31. 10. - Bitka kod Pancorba: francuski maršal Lefebvre porazio Špance u Baskiji.

• 
  "Javno razgledanje Davidove slike 'Krunisanje' u Luvru", Boilly 1810
• 
  Gros: "Napoleon na bojištu Eylau"
• 
  Ingres: "Valpinçonova kupačica"

Novembar/Studeni

• 4. 11. - Napoleon lično vodi intervenciju u Španiji.
• 7. 11. - Bitka na Palo Hincado je prvi okršaj Španske rekonkiste Santo Dominga - poraženi Francuzi u današnjoj Dominikanskoj republici. Opsada grada Santo Domingo traje do sledećeg jula.
• 12. 11. - Mauricijuska kampanja: četiri velike francuske fregate pod komandom Hamelina kreću u operacije protiv Britanaca na Indijskom okeanu.
• 15. 11. - Pobunjeni janičari opkolili kuću velikog vezira Mustafa-paše - on potpalio barut u podrumu i povukao sa sobom nekih 400 napadača. Bivši sultan Mustafa IV je sutradan pogubljen po Mahmudovom naređenju.
• 19. 11. - Primirje u Olkijokiju okončava borbe u Finskoj - Šveđani prepuštaju zemlju Rusiji (do 1917).
• 19. 11. - Pruske reforme: lokalne vlasti dobijaju veću autonomiju.
• 23. 11. - Bitka kod Tudele: francuski maršal Jean Lannes porazio Špance u Navari.
• 24. 11. - U Pruskoj je Generalni direktorijum zamenjen Državnim ministerijumom sa pet resora. Međutim, kralj istog dana mora smeniti reformatora Steina zbog njegovih antifrancuskih gledišta.
• 30. 11. - Bitka u Somosierri: Napoleon se probio kroz planinski prolaz, severno od Madrida, istakla se poljska konjica.

Decembar/Prosinac

• novembar-decembar? - Kolosalna erupcija (VEI 6), verovatno u zapadnom tropskom Pacifiku, izaziva globalno zahlađenje.
• 2. 12. - Napoleon izdaje Chamartínske dekrete: ukida feudalizam i inkviziciju, sekularizuje manastirsku imovinu u Španiji.

• 4. 12. - Napoleon ulazi u Madrid.
• 7. 12. - Završeni izbori za predsednika SAD, izabran je demokratski republikanac i državni sekretar James Madison, pobedivši federalistu C. C. Pinckneyja.
• 7. 12. - Primirje između Švedske i Danske.
• 20. 12. - Francuzi započinju Drugu opsadu Saragose - osvajaju je u februaru.
• 21. 12. - Bitka kod Sahagúna je uspeh britanske konjice protiv Francuske na severozapadu Španije, praćena uspehom kod Benaventea 29-og - ipak, ovo se događa u kontekstu britanskog povlačenja pred Napoleonom.
• 22. 12. - Beethovenov koncert 22. prosinca 1808. - praizvedba Pete i Šeste simfonije, te još dva djela.
• 23. 12. - U Beču je odlučeno da se na proleće krene u rat protiv Francuske. Napoleon je istog meseca formirao novu Rajnsku armiju od 100.000 ljudi i zahtevao od nemačkih klijenata da okupe vojske.^[15]
• 26 - 27. 12. - Glavna narodna skupština u Beogradu: objavljen novi ustavni akt u Srbiji, izraz Karađorđeve snage^[3].
• kraj 1808 - početak 1809 - Rusko-turski preogovori u Jašu: Rusi zahtevaju nezavisnost Srbije pod pokroviteljstvom Rusije i Porte, između Drine i Timoka, uključujući Novi Pazar, Skoplje i Niš (Srbi traže od Prozorovskog i Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu)^[16]

Kroz godinu

• Raška i Prizrenska eparhija spojene u Raško-prizrensku.
• Prva visoka peć u Hrvatskoj, u Bešlincu na Banovini.
• Franjo Marija Appendini: Grammatica della lingua illirica.
• Amédée Chaumette des Fossés putovao po Bosni 1807-08, knjiga objavljena 1822.
• Britanci osnovali Zapadnoafričku eskadru za provođenje zabrane trgovine robljem, kroz Blokadu Afrike (do 1870).
• U Parizu završen Arc de Triomphe du Carrousel, ispred tadašnje palače Tuileries.
• Objavljen prvi dio Goetheovog Fausta.
• Romantizam: njemački pisac Friedrich de la Motte Fouqué izdao prvi dio trilogije "Junak sjevera", prvu modernu dramatizaciju legende o Nibelunzima.
• Završava se Fulanski rat ili džihad, kojim je Usman dan Fodio osnovao Kalifat Sokoto u dan. Nigeriji.
• Nauka i tehnika:
  • Humphry Davy izolirao magnezijum, kalcijum, stroncijum i barijum.
  • John Dalton izneo zakon umnoženih masenih odnosa u "Novom sistemu hemijske filozofije".
  • Michel Eugène Chevreul izolovao pigment brazilin.

Fikcija

• 13. 8. - Datum događanja komada Marat/Sade (Peter Weiss, 1963).

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1808.

• 27. 1. - David Strauss, njemački filozof († 1874)
• 26. 2. - Honoré Daumier, slikar, karikaturista († 1879)
• 3. 4. - Angelik Juraj Bedenik, hrvatski misionar († 1865)
• 20. 4. - Napoleon III, car Francuza († 1873)
• 3. 6. - Jefferson Davis, predsednik Konfederalnih Američkih Država († 1889)
• 13. 6. - Patrice de MacMahon, maršal Francuske, predsednik Republike († 1893)
• 6. 9. - Abd el-Kader, alžirski borac († 1883)
• 6. 10. - Frederik VII, kralj Danske († 1863)
• 22. 11. - Thomas Cook, pionir turizma († 1892)
• 29. 12. - Andrew Johnson, predsjednik SAD († 1875)
• Ivan Derkos, hrvatski preporoditelj († 1834)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1808.

• 5. 1. - Aleksej Orlov, ruski vojnik i državnik (* 1737)
• 13. 3. - Kristijan VII, nominalni kralj Danske (* 1749)
• 15. 4. - Hubert Robert, francuski slikar (* 1733)
• 5. 5. - Pierre Jean Georges Cabanis, filozof (* 1757)
• 16. 5. - Petar Ičko, diplomata, trgovinski agent (* 1755)
• 19. 6. - Alexander Dalrymple, geograf (* 1737)
• 28. 7. - Selim III, sultan Osmanlijskog carstva (* 1761)
• 16. 11. - Mustafa IV, sultan Osmanlijskog carstva (* 1779)
• Milovan Grbović, ustanički vojvoda
• Dragan Papazoglu, srpski ustanik
• Petar Čardaklija, srpski diplomata

Reference

Literatura

• Istorija srpskog naroda, Peta knjiga, prvi tom, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa, SKZ Beograd 1981 (V-1)
• Istorija srpskog naroda, Peta knjiga, drugi tom, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa, SKZ Beograd 1981 (V-2)
• Ferdo Šišić, Povijest Hrvata. Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526-1918, drugi dio. Split, Marjan tisak 2004. ISBN 953-214-198-7

1808 na Wikimedijinoj ostavi