1854

Ovo je članak o godini 1854.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1820-e 1830-e 1840-e – 1850-e – 1860-e 1870-e 1880-e
Godine:	1851 1852 1853 – 1854 – 1855 1856 1857

**1854. po kalendarima**
Gregorijanski	1854. (MDCCCLIV)
Ab urbe condita	2607.
Islamski	1270–1271.
Iranski	1232–1233.
Hebrejski	5614–5615.
Bizantski	7362–7363.
Koptski	1570–1571.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1909–1910.
• Shaka Samvat	1776–1777.
• Kali Yuga	4955–4956.
Kineski
• Kontinualno	4490–4491.
• 60 godina	Yang Drvo Tigar (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11854.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1854 (MDCCCLIV) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u petak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

3. 1. - Krimski rat: britanski i francuski brodovi ulaze u Crno more, kao odgovor na Bitku kod Sinopa.
4. 1. - Kapetan William McDonald otkrio otočje McDonald.
10. 1. - Avanturist William Walker proglasio fiktivnu Republiku Sonoru u severozapadnom Meksiku.
21. 1. - Kliper RMS Tayleur se nasukao u Irskoj na svom prvom putovanju, stradalo preko 360 ljudi.
30. 1. - Počinje Epirski ustanak protiv Turske - ugušen do maja; pobuna ima i u Tesaliji, Kritu i Makedoniji^[1].

veljača - Car i kralj Franjo Josip dao opću amnestiju povodom svoje ženidbe, pomilovani i izdavač "Nevena" Mirko Bogović i pjesnik Ivan Filipović^[2].
februar - Sukob između Turaka i Vasojevića - žestoki bojevi na Polimlju, u Budimlji i na Polici^[3].
23. 2. - Osnovana burska Slobodna Država Oranje (traje do 1902).
27. 2. - Velika Britanija šalje ultimatum Rusiji da povuče trupe iz dunavskih kneževina Moldavije i Vlaške.

1. 3. - U Meksiku objavljen Plan iz Ayutle: traži se rušenje diktatora Santa Anne i novi ustav.
10. 3. - Deo britanske flote pod kontraadmiralom Napierom poslat u Baltik.
mart - Britanski parobrod SS City of Glasgow nestao na Atlantiku sa oko 480 putnika i članova posade.
20. 3. - Antirobovlasnički aktivisti u SAD osnivaju Republikansku stranku, povod je suprotstavljanje Zakonu Kanzas-Nebraska.
27. 3. - Krimski rat: Velika Britanija objavljuje rat Rusiji a sutradan i Francuska.
27. 3. - Vojvoda Parme Karlo III umire nakon što ga je izbo anarhista, nasleđuje ga Robert I, poslednji vojvoda (do 1859).
31. 3. - Američki mornarički komodor Matthew C. Perry potpisuje Ugovor iz Kanagawe kojim su dve japanske luke otvorene američkoj trgovini; ovo je kraj japanske politike Sakoku ("zatvorena zemlja"), uvedene 1633-39.

April/Travanj – Jun/Lipanj

5. 4. - Započinje ruska opsada Silistre (do juna), grad brani Omer-paša Latas.
16. 4. - Carsko-kraljevskom odlukom, banska vlada u Hrvatskoj postaje "cesarsko kraljevsko namjesništvo" (k. k. Statthalterei) - proglašeno naredbom ministarstva unutarnjih poslova od 30. travnja^[2].
16. 4. - Kod New Jerseya se nasukao brod Powhatan, stradalo preko 200 nemačkih doseljenika.
24. 4. - Vjenčanje Franje Josipa I. i Elizabete od Bavarske.
25. 4. - Gadsdenova kupovina: Senat SAD odobrio kupovinu zemlje od Meksika nakon što je smanjena kupljena površina kao ustupak severnjačkim senatorima (ugovor stupa na snagu 30. juna).

maj, početkom - Anglo-francuska okupacija Pireja i embargo grčkih luka.
30. 5. - Zakon Kanzas-Nebraska stupa na snagu - stvorene teritorije Kanzas i Nebraska za koje bi stanovnici trebali odrediti hoće li biti robovlasničke (protivno Misuri kompromisu iz 1820. kojim je taj prostor određen kao slobodan).

3. 6. - Austrijsko carstvo traži od Rusije da napusti Dunavske kneževine.
3. 6. - Hrvatska i Slavonija podjeljene u pet županija na čelu sa "ces. kralj. okružnim predstojnicima" umjesto vrhovnih župana (stupa na snagu 30. listopada, traje do 1861)^[2].
10. 6. - Diplomirala prva klasa na Mornaričkoj akademiji u Annapolisu.
14. 6. - Tursko-austrijski ugovor predaje Dunavske kneževine Austriji tokom rata - Rusija se pristaje povući iz kneževina.
jun - Velika ekskurzija uglednih ličnosti SAD povodom otvaranja železničke veze između Čikaga i reke Misisisipi.
21. 6. - Oficir Charles Davis Lucas zaslužio prvi Viktorijin krst kada je sa palube broda kod Bomarsunda bacio rusku granatu.
24. 6. - Rusi napustili opsadu Silistre.

27. 6. - Kanađanin Abraham Pineo Gesner zaštitio patentom u SAD svoj pronalazak kerozin.

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

4. 7. - James Ambrose Cutting prijavio prvi od tri patenta za poboljšani kolodijumski proces fotografije, što on naziva ambrotipija.
13. 7. - Egipatski valija Abas I ubijen, nasleđuje ga stric Said Paša (do 1863).
13. 7. - U Nemačkom Savezu zabranjene političke radničke organizacije, pojačan progon radničkih udruženja.
15. 7. - U Minhenskoj Staklenoj palati otvorena Prva opšta nemačka industrijska izložba.

17. 7. - Počeo putnički saobraćaj na Semmerinškoj željeznici
17. 7. - Vojska i narod iznudili smenu umerenjačke vlade u Španiji - počinje Bienio progresista, dvogodišnja vladavina radikalnih liberala.
leto - Knjaz Danilo Petrović sprovodi represalije prema Bjelopavlićima koji su spremali bunu^[4].

7. 8. - Rusi porazili kod Kuruderea glavnu osmansku vojsku na kavkaskom ratištu.
9. 8. - Ivan je novi kralj Saske (do 1873).
avgust - Austrijske snage okupirale Vlašku i Moldaviju (u Vlaškoj je grof Coronini, s njim je gen. Đuro Jelačić). Austrijska vojska se povlači sa srpske granice nakon ovoga^[5].
16. 8. - Bitka za Bomarsund: Rusi predali ovu tvrđavu u Ålandskim ostrvima.
19. 8. - Grattanov masakr: odeljenje vojnika ušlo u logor Sijuksa kod Fort Laramieja u današnjem Wyomingu zbog ubijenog teleta: ubijen poglavica Conquering Bear na šta su Sijuksi ubili svih 30 vojnika - početak prvog Rata sa Sijuksima.
20. 8. - U Banatu puštena u saobraćaj prva železnička pruga na teritorijama današnje Srbije i Rumunije, od Oravițe do Baziașa na Dunavu preko Iama te Jasenova i Vračevog Gaja (kod Bele Crkve) - u početku teretni saobraćaj (ugalj do Dunava), putnički od 1856.
24. 8. - Stephan Steinberger se popeo na Königspitze u Ortlerskim Alpima.
27. 8. - Alfred Wills se sa družinom penje na Wetterhorn u Alpima, što se smatra početkom "Zlatnog doba alpinizma" (do 1865).
29. 8. - 7. 9. - Neuspešna anglo-francuska Opsada Petropavlovska na Kamčatki.

31. 8. - 8. 9. - Kolera: epidemija u Londonu čijim proučavanjem John Snow ustanovljava da se širi vodom; mnogo kasnije se saznalo da je Filippo Pacini ove godine izolovao Vibrio cholerae.

13. 9. - Anglo-francuske snage počinju iskrcavanje na Krim.
20. 9. - Bitka na Almi - prva kopnena pobjeda saveznika u Krimskom ratu. Prvi put se koristi Miniéov metak.
27. 9. - Sudar američkog parobroda SS Arctic i francuskog SS Vesta kod Njufaundlenda, stradalo preko 300 osoba, uključujući sve žene i decu.
jesen - Počinju predavanja na njemačkom u višim razredima gimnazija u Hrvatskoj^[2].

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

4. 10. - Japan dogovorio ugovor o prijateljstvu sa Velikom Britanijom.
6. 10. - Veliki požar u Newcastleu i Gatesheadu, praćen ogromnom eksplozijom.
11. 10. - Tzv. Ostendski manifest: diplomate SAD u Evropi sastavili dokument u korist kupovine ili zauzimanja španske Kube - kada se za to sazna osudiće ga evropske vlade i protivnici robovlasništva u SAD.
17. 10. - Počinje 11-mesečna Opsada Sevastopolja.
17. 10. - S francuskim kapitalom osnovano Carsko i kraljevsko privilegirano austrijsko državno željezničko društvo (kratica StEG).
25. 10. - Bitka kod Balaklave - taktička pobjeda saveznika, ali ovjekovječena zbog katastrofalnog Juriša lake konjice.

novembar, početkom - Florence Nightingale stigla sa timom dobrovoljnih sestara u Üsküdar gde će se starati o ranjenicima.
5. 11. - Bitka kod Inkermana je neuspešni ruski pokušaj deblokade Sevastopolja - najkrvavija bitka u ratu.
14. 11. - Velika oluja potopila 21 transportni brod sa provijantom za saveznike na Krimu (teška zima i loša organizacija nanose velike gubitke Britancima).
30. 11. - Ferdinand de Lesseps dobio prvu licencu od Said Paše za gradnju i upravljanje Sueckim kanalom.

2. 12. - Decembarski savez Velike Britanije, Francuske i Austrije protiv Rusije.

3. 12. - Rudari zlata u australskoj Viktoriji dižu Pobunu u Eureki koja je odmah ugušena.
5. 12. - U Berlinu postavljen prvi reklamni stub, tamo nazvan Litfaßov stub.
8. 12. - Apostolska konstitucija Ineffabilis Deus pape Pija IX.: Blažena djevica Marija je bezgrešno začeta, tj. bez istočnog grijeha.
15. 12. - Umro kralj Havaja Kamehameha III, sledećeg meseca ga nasleđuje sin Kamehameha IV.

Kroz godinu

U Hrvatskoj se njemački jezik uvodi u sve državne urede, otpušteni činovnici koji su se tome usprotivili ili ne znaju jezik - u službu dolaze stranci^[2]. I u Srpskoj Vojvodini se uvodi nemački jezik u sve institucije^[6].
"Ilirska slovnica" Vjekoslava Babukića i "Gramatika ilirskog jezika" Andrije Torkvata Brlića.
Baron Nikola Vranyczany-Dobrinović osnovao Karlovačku pivovaru.
Otkriveni Brižinski spomenici, najstariji sačuvani pisani dokumenti pisani latinicom na nekom od slovenskih jezika (10-11. st.).
Bivši samostan Lepoglava postaje kaznionica.
Ignacy Łukasiewicz napravio u Poljskoj prvu naftnu bušotinu na svetu.
Benjamin Silliman prvi na svetu izveo frakcionu destilaciju nafte.
Gradnjom ruskog utvrđenja Vjernjij osnovan današnji kazahstanski grad Almati.
Omanski sultan dao ostrva Kurija Murija Britancima
U Parizu osnovana modna kuća Louis Vuitton.
U Nikaragvi izbija građanski rat između liberala i konzervativaca.
Ropstvo ukinuto u Venecueli i Peruu.
André Adolphe Eugène Disdéri patentirao proces izrade fotografske vizit karte, naročito se raširile od 1859.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1854.

1. 1. - James George Frazer, etnolog, filolog († 1941)
c. 11. 1. - Samuel Liddell MacGregor Mathers, okultista († 1918)
26. 1. - Miša Dimitrijević, srpski glumac i reditelj († 1909)
12. 2. - Stefan Stambolov, premijer Bugarske († 1895)
16. 2. - Charles Webster Leadbeater, teozof († 1934)
17. 2. - Friedrich Alfred Krupp, industrijalac († 1902)
14. 3. - Paul Ehrlich, kemičar, nobelovac († 1915)
15. 3. - Emil Adolf von Behring, njemački liječnik i imunolog († 1917.)
15. 3. - Miloš Bogunović (četnik), narodni učitelj († 1937)
17. 3. - Paul von Rennenkampf, ruski general († 1918)
11. 4. - Bogdan Medaković, političar u Hrvatskoj († 1930)
28. 4. - Hertha Marks Ayrton, matematičarka, pronalazač († 1923)
29. 4. - Henri Poincaré, francuski matematičar i teorijski fizičar († 1912.)
6. 6. - Ante Kovačić, hrvatski književnik († 1889.)
7. 7. - Nikolaj Morozov, revolucionar, naučnik († 1946)
12. 7. - George Eastman, inovator fotografije, preduzetnik († 1932)
24. 7. - Konstantin Jireček, češki istoričar i slavista († 1918)
27. 7. - Vasil Radoslavov, premijer Bugarske († 1929)
3. 8. - Vladimir Matijević, trgovac, dobrotvor († 1929)
22. 8. - Milan Obrenović, vladar Srbije († 1901)
1. 9. - Engelbert Humperdinck, kompozitor († 1921)
11. 9. - Hinko Hinković, hrvatski političar († 1929)
27. 9. - Alois Lexa von Aehrenthal, austrougarski političar († 1912)
9. 10. - Mihajlo Pupin, srpsko-američki naučnik († 1935)
16. 10. - Oscar Wilde, irski književnik († 1900.)
16. 10. - Karl Kautsky, marksista († 1938)
20. 10. - Arthur Rimbaud, francuski pjesnik († 1891.)
21. 10. - Giacomo della Chiesa, papa Benedikt XV. († 1922)
26. 10. - Ksaver Šandor Gjalski, hrvatski književnik († 1935.)
30. 10. - Luka Ćelović Trebinjac, trgovac, dobrotvor († 1929)
5. 11. - Paul Sabatier, hemičar, nobelovac († 1941)
13. 12. - Tomislav Maretić, jezikoslovac († 1938)
? - Panta Mihajlović, pionir telekomunikacija u Srbiji († 1932)
? - Husein ibn Ali al-Hašimi, šerif Meke († 1931)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1854.

13. 1. - Fructuoso Rivera, prvi predsednik Urugvaja (* 1784)
27. 3. - Karlo III, vojvoda Parme (* 1823)
2. 4. - Dositej Novaković, episkop timočki (* ca. 1774)
10. 5. - Konstantin Bogdanović, srpski političar, publicista, i književni kritičar iz Vojvodine (* 1811)
31. 5. - Vatroslav Lisinski, hrvatski skladatelj (* 1819.)
11. 4. - Carl von Basedow, lekar (* 1799)
6. 7. - Georg Simon Ohm, njemački fizičar (* 1789.)
13. 7. - Abas I Egipatski (* 1812)
26. 7. - Milosav Zdravković, resavski vojvoda (* ca. 1780)
12. 8. - Teodor Pavlović, sekretar Matice srpske, novinar (* 1804)
20. 8. - Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, filozof (* 1775)
11. 12. - Prota Matija Nenadović, književnik, diplomata, vojvoda, predsednik prve srpske vlade (* 1777)
15. 12. - Kamehameha III, kralj Havaja (* 1813)

Reference

↑ Irrendentism movements revolts of 1854 on mainland Greece. ime.gr
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Horvat, Prelom s Ugarskom
↑ Dašić. Miomir. Šekular u oslobodilačkim pokretima 1853 - 1878. godine. montenegrina.net
↑ Berber, Stojan. Књаз Данило Петровић – скица за патографију. rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-1, 280
↑ Istorija s. n. V-2, 118

Literatura

Rudolf Horvat (hr Wikisource): Najnovije doba hrvatske povjesti/Prelom s Ugarskom
Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)