1775

Ovo je članak o godini 1775.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija:	1740-e  1750-e  1760-e  – 1770-e –  1780-e  1790-e  1800-e
Godine:	1772 1773 1774 – 1775 – 1776 1777 1778

1775. po kalendarima

Gregorijanski	1775. (MDCCLXXV)
Ab urbe condita	2528.
Islamski	1188–1189.
Iranski	1153–1154.
Hebrejski	5535–5536.
Bizantski	7283–7284.
Koptski	1491–1492.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1830–1831.
• Shaka Samvat	1697–1698.
• Kali Yuga	4876–4877.
Kineski
• Kontinualno	4411–4412.
• 60 godina	Yin Drvo Koza (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11775.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1775 (MDCCLXXV) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u četvrtak po julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj

• januar - Habsburško carstvo i formalno anektira severozapadni kraj Moldavije, pod imenom Bukovina - veza između Transilvanije i nedavno stečene Galicije i Lodomerije (Vojvodstvo Bukovina 1849-1918).
• 15. 1. - Zbačen burmanski konbaunški guverner u kraljevini Lan Na, prestonica Chiang Mai. Zemlja prelazi pod sizerenstvo sijamske kraljevine Thonburi.
• 21. 1. - Jemeljan Pugačov je pogubljen u Moskvi. Naziv reke Jaik je u ovo vreme promenjen u Ural, kao i nazivi drugih mesta povezanih sa Pugačovljevim ustankom.
• januar-mart - Na povratku kući, James Cook plovi jugom Atlantika, prvi se iskrcao na Južnu Georgiju i otkrio južniji dio otočja Južni Sandwich.

Februar/Veljača

• 15. 2. - Nakon četvoromesečne konklave, na 265. glasanju, kardinal Giovanni Angelo Braschi, umereni pristalica ukinutih jezuita, izabran je za papu pod imenom Pio VI (do 1799). Ovo je godina jubileja.
• 23. 2. - U Parizu izvedena Beaumarchaisova komedija Le Barbier de Séville (adaptirana u više opera, slavna je Rossinijeva Il barbiere di Siviglia 1816).
• 25. 2. - "Kneginja Tarakanova", koja je tvrdila da je kćerka carice Jelisavete, uhvaćena je u Livornu od strane Alekseja Orlova - umire u tamnici od tuberkuloze, sledećeg decembra.
• 26. 2. - Moro pirati uništili faktoriju Britanske kompanije na ostrvu Balambangan, pored severnog kraja Bornea.

Mart/Ožujak

• 14. 3. - Ugovor iz Sycamore Shoalsa ili Watauge: vanlegalni sporazum kojim severnokarolinski zemljišni špekulant Henderson kupuje od Čirokija prostranu zemlju južno od Ohaja i osniva koloniju Transylvania - ali tu žive i drugi Indijanci, na isti prostor prava polažu i druge kolonije. Daniel Boone je poslat da ustanovi tzv. Put kroz Divljinu, u napadu Šonija poginulo je nekoliko članova njegove ekspedicije.
• 15. 3. - Počinje Prvi Anglo-maratski rat u centralnoj i zapadnoj Indiji (do 1782).
• 17. 3. - Manifestom carice Katarine, zabranjeno je da se jednom oslobođeni kmetovi vraćaju u kmetstvo.
• 20 - 26. 3. - Seljačka buna u Češkoj kod Hlumeca na Cidlini - potučeni su.
• 23. 3. - Druga Virdžinijska konvencija: Patrick Henry ubeđuje da se formira milicija nezavisno od britanskih vlasti, navodno završava govor rečima "Dajte mi slobodu ili mi dajte smrt!" - na kraju je i donesena takva odluka (bili su prisutni i George Washington i Thomas Jefferson).

April/Travanj

• 11. 4. - Anna Maria Schwegelin je poslednja "veštica" osuđena u današnjoj Nemačkoj (umrla je u zatvoru 1781).
• travanj - Car Josip II. je u posjeti Hrvatskoj i Primorju. Mjesto Podovi mjenja ime u Dvor. Donja Munjava mijenja ime u Josipdol. Počinje nova gradnja ceste Jozefina (do 1779).
• 18/19. 4. - Gen. Thomas Gage, guverner kolonije Massachusetts Bay, poslao 700 ljudi da zaplene municiju iz skladišta u Concordu, nadomak Bostona. Nekoliko jahača, najpoznatiji Paul Revere, obaveštavaju okolinu.

• 19. 4. - Bitke kod Lexingtona i Concorda: okršaj britanskih trupa sa "minitmenima" u Lexingtonu, ovi su rasterani uz osam poginulih a Britanci nastavljaju prema Concordu;
  • Britanci pretresaju Concord, jedna njihova četa je poražena kod North Bridgea a glavnina trpi velike gubitke pri povlačenju u Boston
  • "pucanj koji se čuo oko sveta" - počeo je Američki rat za nezavisnost.
  • počinje 11-mesečna Opsada Bostona.
• 20. 4. - Barutni incident: po naređenju guvernera Virdžinije, uzet je barut iz skladišta u Williamsburgu.
• april - maj - "Brašneni rat": u delovima Francuske izbijaju nemiri zbog visoke cene hleba. Nestašica žita i visoke cene su u vezi sa liberalizacijom trgovine koju je prošle godine sproveo ministar Anne Robert Jacques Turgot. Javlja se teorija zavere Pacte de Famine, da se glad namerno izaziva.
• proleće - U Sarajevo stigao Ajvaz Hadži Halil-paša - navodno je bio na dobrom glasu ali su ga Bošnjaci pokvarili, ubrzo je bespravno tražio novac.^[1]

Maj/Svibanj

• 10. 5. - U Philadelphiji se sastaje Drugi kontinentalni kongres na kome predstavnici Trinaest kolonija za predsjednika izabiru Johna Hancocka, te donose odluka da se osnuje Kontinentalna vojska na čelu sa Georgeom Washingtonom kako bi se suprotstavila britanskoj vojski.
• 10. 5. - Ethan Allen i Momci Zelene planine (budućeg Vermonta) i puk. Benedict Arnold zauzimaju Fort Ticonderogu u koloniji New York - prva američka ofanzivna akcija im donosi artiljeriju. Dva dana kasnije zauzimaju i Fort Crown Point, napadali su i Fort St. Johns u Kvebeku.
• 13. 5. - Josip II je stigao u Rijeku iz Senja. Grad ove godine prestaje biti utvrda i vrata na svim ulazima u grad se skidaju.^[2]
• 20. 5. - Guverner Egipta Abu al-Dhahab ide protiv palestinskog prvaka Zahir al-Umara: zauzeo je Jafu i masakrirao muške stanovnike - zatim zauzima i Akru i Sidon, ali 10. juna umire od kuge.
• 21. 5. - Faizabadski ugovor: Britanska istočnoindijska kompanija dobija Benares.

Jun/Juni/Lipanj

• 5. 6. - Britanski trgovac William Bolts je dobio povelju za Carsko društvo za azijsku trgovinu Trsta i Antverpena, dogodine ide na prvo putovanje.

• 5. 6. - Ruska vojska na čelu sa Petrom Tekelijom opkolila kozake u Zaporoškoj Siči - ovi pristaju da se predaju a Tekelija dobija Orden Svetog Aleksandra Nevskog jer je izvršio zadatak bez prolivanja krvi. Deo kozaka odlazi na osmansku deltu Dunava, gde nastaje Zadunajska Sič.
• 8. 6. - Guverner lord Dunmore je pobegao na brod, proglasio je da je kolonija Virdžinija u pobuni.
• 11. 6. - Louis XVI od Francuske je krunisan u katedrali u Reimsu.
• 11 - 12. 6. - Bitka kod Machiasa je prva pomorska bitka Američkog rata, zarobljena je HMS Margaretta, zarobljavanje drugih britanskih brodova se smatra početkom Trgovačke mornarice SAD.
• 14. 6. - Kongres je osnovao Kontinentalnu armiju, vojsku 13 Ujedinjenih Kolonija; vrhovni komandant je gen. George Washington.
• lipanj - Dubrovačka republika sklopila sporazum sa Aleksejem Orlovim: primiće ruskog konzula koji će u svom stanu moći urediti pravoslavnu crkvu^[3] (prvi konzul: Antun Ghika 1788-1801^[4]).

• 17. 6. - Opsada Bostona, Bitka kod Bunker Hilla, zapravo na Breedovom brdu: Britanci u trećem napadu zauzimaju dva brda od kolonijalaca po cenu preko 200 mrtvih.
• 27. 6. - Kongres je ovlastio gen. Philipa Schuylera da ispita mogućnost invazije Kvebeka i preduzme je ako je zgodno.

Jul/Juli/Srpanj

• 6 - 8. 7. - Kongres usvaja Deklaraciju o uzrocima, objašnjenje zašto se pribeglo oružju i tzv. Peticiju maslinove grančice, u kojoj se izražava lojalnost kralju i poziva ga se da spreči dalji konflikt.
• leto - Iz Bosne je preko Petrinje pobeglo 800 lica u Šajkaški bataljon i Gradišku regimentu Slavonske granice. Još preko 100 porodica iz Bosne se ove godine naseljava u sremskoj vojnoj granici.^[5]
• 20. 7. - Malesherbes je imenovan za ministra kraljevskog doma u Francuskoj (do 1776), nakon što je predstavio kralju spisak problema i potrebu za remont finansija.
• 26. 7. - Benjamin Franklin je prvi generalni direktor (Postmaster General) buduće poštanske službe SAD.
• jul, krajem - Arhimandrit Petar u tajnosti odlazi za Rusiju. U Crnoj Gori zbog ovoga dolazi do sukoba između guvernadura Jovana Radonjića i vladike Save.^[6] Radonjić se početkom avgusta obraća predstavkom carici, što je prvi put da se svetovna ličnost obraća ruskom dvoru.
• 30. 7. - James Cook se vratio sa drugog putovanja oko sveta: definitivno je dokazano da nema južnog kontinenta, kakav je ranije zamišljan, dokazana je upotrebljivost Larcum Kendallovog hronometra K1 za određivanje longitude.

Avgust/August/Kolovoz

• 3. 8. - Caričinim manifestom, Zaporoška Sič je ukinuta i priključena Novorosijskoj guberniji (tvrđava je uništena).
• 5. 8. - Juan de Ayala je prošao Zlatnom kapijom u zaliv San Francisca.
• 17. 8. - Papa je potvrdio autentičnost Naše Gospe od Šiluve u Litvaniji.
• 20. 8. - Španski vojnici su osnovali Presidio San Agustín del Tucsón, začetak današnjeg Tucson, Arizona.
• avgust - Španci istražuju obale severno od Gornje Kalifornije: Juan Francisco de la Bodega y Quadra je 15. 8. stigao do 59. paralele, blizu kasnije Sitke na Aljasci a vođa ekspedicije Bruno de Heceta je prvi Evropljanin koji je video ušće reke Columbije.

• 21 - 22. 8. - Pošto je osmanska mornarica Džezairli Gazi Hasan-paše bombardovala Akru, Zahir al-Umar pokušava pobeći ali je poginuo. Sultan sledećeg meseca postavlja Bošnjaka Ahmed-pašu Džezara za muhafiza u Akri - na čelu je Sidonskog, i povremeno Damaštanskog ejaleta, do smrti 1804.
• 23. 8. - Kralj George III, pošto je čuo za Bitku kod Bunker Hilla, ali ne i Peticiju maslinove grančice, izdaje Proklamaciju za gušenje pobune.
• 27. 8. - 9. 9. - Newfoundlandski uragan, ili Uragan Nezavisnosti, pogađa obale od Severne Karoline od Newfoundlanda, uz mnogo materijalne štete i procenjenih 4.000 mrtvih.

Septembar/Rujan

• 11. 9. - Benedict Arnold predvodi ekspediciju prema gradu Kvebeku: mučna dva meseca kroz divljinu današnjeg Mejna.
• 17. 9. - Američki rat za nezavisnost – Invazija Kanade, tj. Kvebeka: Američki pobunjenici započinju opsadu Fort St. Jeana, u današnjem Saint-Jean-sur-Richelieu, jugoistočno od Montreala, severno od jezera Champlain.
• 25. 9. - Bitka kod Longue-Pointe: Ethan Allen sa stotinak Amerikanaca i Kanađana krenuo prema Montrealu ali je zarobljen.

Oktobar/Listopad

• 13. 10. - Osnovana je Kontinentalna mornarica (1775-85, RM SAD je osnovana 1794).
• oktobar - Burmanska invazija Sijama - nanose velike gubitke, ali je rat iznenada prekinut sledećeg leta, smrću burmanskog vladara.
• 23. 10. - Stephen Sayre, Amerikanac i šerif u Londonu, uhapšen je pod optužbom da je hteo oteti kralja Georgea III u vreme otvaranja parlamenta tri dana kasnije.

Novembar/Studeni

• 3. 11. - Američki rat za nezavisnost: Završena opsada Fort St. Jeana - otvoren put prema Montrealu.
• 7. 11. - Dunmoreova proklamacija: guverner Virdžinije proglašava ratno stanje, nudi slobodu robovima koji bi se priključili lojalističkoj stvari, što je naljutilo elitu obe strane (Virdžinijska konvencija sledećeg meseca preti pogubljenjem robovima koji uzmu oružje).
• 10. 11. - Kongres je osnovao Kontinentalne marince (do 1783, Marinski zbor SAD od 1798).
• 13. 11. - Amerikanci ušli u Montreal bez otpora
• 17. 11. - Knoxova ekspedicija ili Plemenita povorka artiljerije: puk Henry Knox prevozi do januara artiljeriju iz Fort Ticonderoge do Bostona.
• 18. 11. (7. 11. po j.k.) - Odredba o upravljanju gubernijama Ruske imperije: umesto 23 gubernije uvedena 53 namesništva, koja se dele na 10-12 ujezda (gubernije vraćene 1796). Pošto nema dovoljno gradova za središta ujezda, proglašeno ih je 216 novih - npr. Jelisavetgrad u Novorosijskoj guberniji, nekada Novoj Srbiji (dan. Kropivnicki u Ukrajini).
• novembar - decembar - Tzv. Snežna kampanja u Južnoj Karolini, prva veća operacija na jugu: patrioti su rasturili lojaliste.

Decembar/Prosinac

• 3. 12. - Na ratnom brodu Alfred su prvi put istaknute "kontinentalne boje", prva zastava SAD (do 1777). Prvi komandant mornarice Esek Hopkins će 20-tog istaći i Gadsdenovu zastavu.
• 9. 12. - Bitka kod Great Bridgea, u Chesapeakeu: guverner Dunmore i britanska vlast su izbačeni iz Virdžinije.
• decembar - Mozart je od aprila napisao pet violinskih koncerata.
• 31. 12. - Američki rat za nezavisnost: Bitka kod Quebeca u kojoj britanske i lojalističke snage nanose poraz američkim snagama koje su pokušale zauzeti grad Quebec. Komandant Richard Montgomery je poginuo, Benedict Arnold je ranjen.

Kroz godinu

• Jedinstveni carinski teritorij austrijskih i čeških pokrajina.^[7]
• Neka mjesta u istočnijem dijelu Srijema pripala komori, koja ih je prodala novim vlasnicima.^[8]
• Crkve: sv. Jurja Mučenika u Svetom Đurđu, sv. Nikole u Jastrebarskom, sv. Martina u Donjem Martijancu, sv. Ilije u Gradini; prva katolička, sv. Ane u Glogonju; Svetojovanska crkva u Novom Sadu (srušena 1921); Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja u Pećincima, od tvrdog materijala; sv. proroka Ilije u Staroj Pazovi; Vavedenja Presvete Bogorodice u Kneževim Vinogradima, od tvrdog materijala; sv. Arhangela Mihajla u Kanjiži, izgorela 1848; Bezgrešnog začeća BDM u Bilju
• Srbi mogu biti birani u Spoljašnji senat Pešte.^[9]
• Nikola Plantić: "Pobožna premišljavanja".
• Kalendarska reforma u srpskoj crkvi: izostavljeni svi Srbi svetitelji osim Svetog Save.^[10] ("karlovački Sinod proglasio Svetog Savu za srpskog narodnog sveca")
• Matthew Boulton i James Watt osnivaju u Birminghamu firmu Boulton and Watt za proizvodnju parnih mašina. Parlament je ove godine produžio Wattov patent za parnu mašinu iz 1769 do 1800.
• Alessandro Volta je poboljšao i popularizovao elektrofor, kapacitivni elektrostatički generator.
• U Parizu je osnovana časovničarska firma Breguet.
• U Kini su završene Dvadeset četiri povijesti, zbirka zvaničnih istorija dinastija od Žutog cara do dinastije Ming.
• Mikronezijski atol Pingelap je opustošen tajfunom, preživelo je samo 20 ljudi - populaciono usko grlo stvara uslove za neuobičajeno veliki broj ljudi sa ahromatopsijom.
• 1775-82 - Severnoamerička epidemija boginja: ima ih oko Bostona i u armiji koja je ušla u Kanadu; šire se do Misisipija; iz Meksika prelaze preko Komanča do Šošona, pogođeni su narodi na pacifičkoj obali.^[11] (→ de)

Rođeni

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1775.

• 20. 1. - André Marie Ampére, pionir klasičnog elektromagnetizma († 1836)
• 27. 1. - Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, filozof († 1854)
• 3. 2. - Louis-François Lejeune, francuski general i slikar († 1848)
• 30. 3. - Hieronymus von Colloredo-Mansfeld, austrijski general († 1822)
• 8. 4. - Adam Albert von Neipperg, austrijski general i diplomata († 1829)
• 13. 4. - Đorđe Arsenijević Emanuel, ruski general († 1837)
• 23. 4. - William Turner, engleski slikar († 1851)
• 21. 5. - Lucien Bonaparte, francuski političar († 1840)
• 31. 5. - Ivan Krstitelj Birling, kajkavski pisac († 1852)
• 9. 6. - Georg Friedrich Grotefend, epigraf, filolog († 1853)
• 24. 7. - Eugène François Vidocq, kriminalac, pionir kriminologije i privatnih detektiva († 1857)
• 6. 8. - Louis Antoine, vojvoda od Angoulêmea, poslednji dofen Francuske, "Luj XIX" († 1844)
• 30. 9. - Mirko Ožegović, senjsko-modruški biskup, preporoditelj († 1869)
• 24. 10. - Bahadur Shah II, poslednji mogulski car († 1862)
• 8. 11. - Georgije Hranislav, episkop bački († 1843)
• 16. 12. - Jane Austen, engleska spisateljica († 1817)
• 25. 12. - Antun Sorkočević, književnik i skladatelj († 1841)
• 29. 12. - Carlo Rossi, arhitekt († 1849)
• c. Milić Drinčić, ustanički vojvoda († 1815)
• c. Petar Nikolajević Moler, ustanički vojvoda, slikar († 1816)

Umrli

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1775.

• 8. 1. - John Baskerville, biznismen, tipograf (* 1707)
• 11. 1. - Prithvi Narayan Shah, prvi kralj Nepala (* 1723)
• 21. 1. - Jemeljan Pugačov, vođa pobune u Rusiji (* ca. 1742)
• 2. 3. - Josif Stojanović, bivši episkop gornjokarlovački (* ca. 1695)
• 10. 5. - Samuil I, bivši vaseljenski patrijarh (* 1700)
• 21. 10. - François-Hubert Drouais, slikar (* 1727)
• 24. 11. - Lorenzo Ricci, poglavar zabranjenih jezuita (* 1703)
• 15. 12. - Kneginja Tarakanova, ruska pretendentkinja (* ca. 1745)
• c. Jašar Babić, četovođa turskog Nikšića

Reference

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)