1773

Ovo je članak o godini 1773.

Godina 1773 (MDCCLXXIII) bila je redovna godina koja počinje u petak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u utorak po julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

• 1. 1. - U Olneyu, u Engleskoj, prvi put je odrecitovana himna Amazing Grace (danas poznata melodija je iz 1835, novu popularnost je dobila 1960-tih).
• 17. 1. - Britanski pomorac James Cook sa svojim brodom HMS Resolution, kao prvi Evropljanin u historiji, prelazi Antarktički krug.
• početkom godine - Tek sad se, posle dvadesetak godina, ubira pun porez od "Vlaha" sa Draškovićevog vlastelinstva Steničnjak. Uskoro će i Srbi u Topuskom morati da plaćaju porez.^[1]
• 31. 1. - Fridrih Veliki određuje da će se teritorije uzete od Poljske-Litvanije zvati Zapadna Pruska a raniji deo Pruske je Istočna - sada može uzeti titulu Kralja Pruske, ranije je bio Kralj u Pruskoj.

• 17. 2. - Umro je Josip Antun Ćolnić, posljednji biskup Đakovačko-bosanske biskupije (vidi 9. 7.), nakon njega dolazi Matej Franjo Krtica (do 1805).
• 20. 2. - Umro je Karlo Emanuel III, kralj Sardinije, vojvoda Savoje, nasluđuje ga sin Viktor Amadeus III (do 1796).
• februar - maj - Cook i Tobias Furneaux zasebno plove do ugovorenog sastanka na Novom Zelandu. Furneaux mapira deo obala Tasmanije, otkriva Furneaxovo otočje na sjeveroistoku.

• 15. 3. - Praizvedba komedije Olivera Goldsmitha She Stoops to Conquer, koja se izvodi i danas.
• 20. 3. - Nakon isteka primirja, obnovljena neprijateljstva u Rusko-turskom ratu. Prvih par meseci to je "mali rat" na Dunavu, nevelike snage prelaze reku.

April/Travanj – Jun/Lipanj

• 27. 4. - Britanski parlament donosi Zakon o čaju kojim se uspostavlja monopol Britanske istočnoindijske kompanije na prodaju čaja u sjevernoameričkim kolonijama. Kompaniji je ovo preko potrebno zbog dugova.

• 23. 5. - Umro je karlovački mitropolit Jovan Đorđević. Naslediće ga sadašnji temišvarski episkop Vićentije Jovanović Vidak (1774-80).

• 1. 6. - Ugovor iz Carskog sela između Rusije i Danske-Norveške: Romanovi se odriču pretenzija na Schleswig-Holstein, vojvodske zemlje u Holsteinu se prenose danskom kralju (kraj Holstein-Gottorpa), veliki vojvoda Pavle dobija Grofoviju Oldenburg i povezane zemlje u S. R. Carstvu (dogodine ih daje svom dedi stricu Frederiku Augustu).
• 4. 6. - Ekspedicija Constantinea Phippsa sa dva broda kreće u ispitivanje ima li prolaza u Arktičkom okeanu - vraćaju se u septembru, stigli su do 80°48'N, iza Svalbarda je bio led.
• 10. 6. - Na snazi je Regulacioni zakon, odnosi se na Istočnoindijsku kompaniju. Warren Hastings postaje generalni guverner Bengala, kome su podređeni i Madras i Bombaj (korigovan je Pittovim Indijskim zakonom 1784).

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

• 3. 7. - Bitka kod Kajnardže, jugoistočno od Silistre, ruska je pobeda, mada je poginuo general Vejsman. Rumjancev ipak odlučuje da se vrati preko Dunava (novo nastupanje dolazi u oktobru).
• 9. 7. - Papinom bulom Universi orbis Ecclesiis, Bosansko(-đakovačka) biskupija je u personalnoj uniji priključena Srijemskoj.
• 21. 7. - Papa Klement XIV, pod pritiskom burbonskih vladara Louisa XV od Francuske i Karla III od Španije, donosi bulu Dominus ac Redemptor kojim je ukinut Isusovački red; jezuiti nakon toga utočište traže u ne-katoličkim zemljama kao što su protestantska Pruska i pravoslavna Rusija (obnovljeni su 1814).
  • Isusovačke srednje škole i univerziteti u Habsburškom carstvu su podržavljeni (akademija u Zagrebu, gimnazije u Varaždinu, Križevcima, Rijeci, Požegi, Osijeku i Rumi), iz imanja će biti stvoren studijski fond (naukovna zaklada).^[2][3] Isusovci su vodili i dubrovačku školu.^[4]
  • Opatijski posjed u Kutjevu dolazi pod Ugarsku državnu komoru (do 1882). Kastavština pod carskom komorom (do 1784).
  • Ruđer Bošković postaje francuski državljanin, živi i radi u Parizu do 1783.
• 29. 7. - Počinje prvi od serije katastrofalnih potresa koji će razoriti stari grad Guatemala u istoimenoj španskoj koloniji i natjerati vlasti da prijestolnicu presele u novi istoimeni grad 1776.

• 2. 8. - Rusi bombarduju Bejrut, veći deo grada je uništen.

• 18. 9. - Varšavski ugovor između Pruske i Poljske-Litvanije: potvrđuje se da Pomerelija pripada Pruskoj (ona je pre 1466. pripadala Teutonskim vitezovima), kao i još neke oblasti.
• 22. 9. (11. 9. po j.k.) - Ubijen Šćepan Mali: zaklao ga je sluga potplaćen od skadarskog paše (još par avanturista će pokušavati u Crnoj Gori).^[5][6]
• 28. 9. (17. 9. po j.k.) - Ruski Kozački oficir Jemeljan Pugačov započinje veliki ustanak protiv carice Katarine Velike. To je novi pokret Uralskih, jaičkih, kozaka, centar okupljanja je Pugačov, koji se predstavio kao Petar III, danas je izdao prvi ukaz.
• 30. 9. - Sejm podjele, potplaćen i zastrašen, ratificira sporazum o Prvoj podjeli Poljske.

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

• 8. 10. - Denis Diderot stiže u Sankt Peterburg, gde ostaje do marta.
• 10. 10. - Rusi su po drugi put okupirali Bejrut, zatim odlaze ostavivši albanske plaćenike u gradu. Marko Vojnović je sa svojom fregatom učestvovao u osvajanju.^[7]
• 13. 10. - Charles Messier otkrio "maglinu" i označio je M51 - danas poznata kao galaksija Vrtlog.
• 14. 10. - U Poljsko-Litvanskoj Uniji Sejm i kralj Stanislaw August Poniatowski osnivaju Komisiju narodnog obrazovanja, koja će se kasnije smatrati prvim modernim ministarstvom prosvjete u historiji.
• oktobar - Grupa na čelu sa Williamom Russellom, u kojoj je i Daniel Boone, pokušava osnovati prvo naselje u Kentakiju, ali jedna grupa, sa sinovima ove dvojice je uhvaćena i ubijena od strane Indijanaca (sledeće godine dolazi do Rata lorda Dunmorea).
  • Inače, ove godine je utvrđena Linija imovine/kupovine, proistekla iz Ugovora iz Fort Stanwixa (1768), granica između Indijanaca i 13 kolonija.
• 16. 10. (5. 10. po j.k.) - Pugačovljev ustanak: započeta je neuspešna opsada Orenburga, trajala je do aprila. Jedan kozački odred je poslat prema Samari, u ovo vreme se bune i Baškiri i priključuju Pugačovu, Ufa će see naći pod opsadom u novembru.
• 28. 10. - Rusi odnose pobedu kod Karasua/Medžidije u Dobrudži, zatim 3. 11. zauzimaju Pazardžik/Dobrič.

• 10. 11. - Rusi su odbijeni od Varne, zatim se povlače na levu obalu Dunava u zimovnik.
• c. novembar-decembar - Dok prema američkim kolonijama plove brodovi sa čajem, tamo je vrenje: strah od percipiranih i budućih povreda prava vodi protestima - poverenici za prodaju su prinuđeni da odustanu, a brodovi da se vrate nazad sa teretom, osim u Masačusetsu, tj. Bostonu.

• 16. 12. - Bostonska čajanka (prvobitno "Uništenje čaja"): Protestna akcija sjevernoameričkih Sinova slobode kojim je čaj Britanske istočnoindijske kompanije bačen u more u bostonskoj luci (342 sanduka sa tri broda, čaj sa četvrtog je pronađen i uništen sledećeg marta). U Britaniji će dogodine biti doneto pet kaznenih zakona, poznati kao Nepodnošljivi zakoni.

Kroz godinu

• Ugarska komora isplaćuje organe kraljevinske uprave u Hrvatskoj.^[8]
• Pošto plemstvo u Hrvatskoj nije samo izradilo urbar, dvor nizom naredbi 1773-80. daje konačan oblik urbarijalnom uređenju u Hrvatskoj - nastoje se ukloniti "poteščice" koje su ranije izazivale pobune seljaka.^[9]
• Škola za političke i kameralne studije (Studium politico-camerale) prelazi iz Varaždina u Zagreb.
• Šid je dobio status komorskog trgovišta.^[10]
• Prema "tefteru biskupske vizite", u Bosni ima 8.412 katoličkih kuća sa 66.895 duša.^[11]
• Nove crkve: sv. Eustahija u Dobroti, župna crkva sv. Ilije proroka u Velikoj Kopanici, župna crkva sv. Šimuna i Jude apostola u Tinjanu, sveta Tri jerarha u Kisaču, prvi put se pominje crkva arh Gavrila i Mihaila u Čoki
• Osnovan Concepción u Paragvaju, kao vojnički grad.
• Johann Wolfgang von Goethe (23) napisao dramu Götz von Berlichingen, koja mu donosi prvo priznanje.
• Siku Quanshu: po nalogu ćingovskog kineskog cara Qianlonga, počinje rad na zbirci knjiga "Kompletna biblioteka četiri riznice" - najveća zbirka knjiga u kineskoj istoriji je dovršena do 1782, ima oko 800 miliona znakova.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1773.

• 29. 1. - Friedrich Mohs, mineralog († 1839)
• 9. 2. - William Henry Harrison, američki general i predsjednik († 1841)
• 26. 3. - Nathaniel Bowditch, matematičar, navigator († 1838)
• 28. 3. - Henri-Gatien Bertrand, maršal Francuske, guverner Ilirskih provincija († 1844)
• 4. 4. - Étienne Maurice Gérard, maršal Francuske, premijer († 1852)
• 9. 4. - Marie Boivin, akušerka, izumiteljka († 1841)
• 14. 4. - Joseph de Villèle, ultrarojalistički premijer Francuske († 1854)
• 15. 5. - Klemens Wenzel von Metternich, austrijski političar i državnik († 1859)
• 31. 5. - Ludwig Tieck, njemački književnik († 1853)
• 12. 6. - Amschel Mayer Rothschild, bankar († 1855)
• 13. 6. - Thomas Young, polihistor († 1829)
• 5. 7. - Louis I, kralj Etrurije († 1803)
• 11. 7. - Pío de Tristán, peruanski vojnik i političar († 1860)
• 20. 9. - Atanasije Stojković, srpski pisac i naučnik, ruski akademik († 1832)
• 6. 10. - Louis Philippe, kralj Francuza († 1850)
• 18. 11. - Tokugawa Ienari, japanski šogun († 1841)
• 9. 12. - Armand de Caulaincourt, francuski general i diplomata († 1827)
• 17. 12. - Sylvain Charles Valée, maršal Francuske, guverner Alžira († 1846)
• 21. 12. - Robert Brown, botaničar († 1858)
• Abdulvehab Ilhamija, bošnjački pjesnik i alim († 1821)
• Vujica Vulićević, smederevski vojvoda († 1828)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1773.

• 6. 1. - Pjotr Saltikov, ruski feldmaršal (* 1698)
• 21. 1. - Alexis Piron, francuski pisac i aforističar (* 1689)
• 17. 2. - Josip Antun Ćolnić, đakovačko-bosanski biskup (* 1699)
• 20. 2. - Karlo Emanuel III od Sardinije (* 1701)
• 24. 3. - Philip Stanhope, 4. erl od Chesterfielda, političar, književnik (* 1694)
• 25. 4. - Daniele Farlati, isusovac, crkveni povjesničar (* 1690)
• 23. 5. - Jovan Đorđević, karlovački mitropolit
• 22. 9. - Šćepan Mali, vladar Crne Gore (* 1739)
• Pajsije Hilandarac, bugarski prosvetitelj (* 1722)
• Klement Grubišić, filozof i pisac iz Makarske (* 1725)

Reference

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)

1773 na Wikimedijinoj ostavi