1540
- Ovo je članak o godini 1540.
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 15. vijek – 16. vijek – 17. vijek |
| Decenija: | 1510-e 1520-e 1530-e – 1540-e – 1550-e 1560-e 1570-e |
| Godine: | 1537 1538 1539 – 1540 – 1541 1542 1543 |
| Gregorijanski | 1540. (MDXL) |
| Ab urbe condita | 2293. |
| Islamski | 946–947. |
| Iranski | 918–919. |
| Hebrejski | 5300–5301. |
| Bizantski | 7048–7049. |
| Koptski | 1256–1257. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1595–1596. |
| • Shaka Samvat | 1462–1463. |
| • Kali Yuga | 4641–4642. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4176–4177. |
| • 60 godina | Yang Metal Miš (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11540. |
p • r • u | |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Godina 1540 (MDXL) bila je prijestupna godina koja počinje u četvrtak (1. jan./sij. po julijanskom kalendaru).
Događaji
- 6. 1. - Henry VIII od Engleske se oženio Anom Klevskom (razvodi se već u julu).
- 12. 1. - Ivan Ungnad postavljen za vrhovnog kapetana Ferdinandovih četa u Slavoniji, nakon Nikole Jurišića; potvrđeno da Petar Keglević ostaje jedini ban u Hrvatskoj (što će postati uobičajeno).
- mart - Waltham Abbey je poslednji ugašeni priorat tokom engleskog Raspuštanja manastira.
- ožujak - Jače turske provale na posede Ivana i Nikole Zrinskog.
- 7. 4. - Totalno pomračenje Sunca vidljivo u Bačkoj, Slavoniji, Bosni i Lici, totalitet traje samo 20 do 25 sekundi[1].
- 22. 4. - Francisco Vázquez de Coronado stupio sa svojom velikom ekspedicijom u neistražene krajeve
- 17. 5. - Šer Šah Suri privremeno zbacio mogule (Humajuna) i uspostavio carstvo Surida (traje do 1557).
- lipanj-srpanj? - Stjepan Majlath se pobunio protiv Ivana Zapolje u Erdelju, Zapolja oboleo tokom opsade Fagaraša.
- srpanj, polovicom - Provala bosanskog (Gazi Husrev-beg) i kliškog (Murat-beg) sandžaka prema Uni, opsada Kostajnice i Zrinja; u protunapadu braća Zrinski spalili varoši pod Dubicom i Kamengradom [2].
- 22. 7. - Umro Ivan Zapolja, istočni kralj Ugarske, samo nekoliko dana nakon što je dobio sina Ivana Žigmunda (dječakov skrbnik je biskup Juraj Utišinović Martinušević, tu je i Petar Petrović).
- 28. 7. - Prvi ministar Henryja VIII Thomas Cromwell pogubljen pod optužbom za izdaju; kralj se istog dana oženio sa Katherine Howard.
- rujan, početkom - Berberski korsari sardinskog otpadnika Ali Hameta poharali Gibraltar i odveli mnoge u ropstvo; zbog ovoga će biti izgrađen Zid Karla V.
- 3. 9. - Gelawdewos je novi etiopski car (do 1559).
- rujan, polovicom - Sabor na Rakoškom polju, mali Ivan Žigmund proglašen ugarskim kraljem (protivno Velikovaradinskom miru iz '38. koji je predvideo Ferdinanda kao naslednika); za regenta određena njegova majka Izabela Jagelonska[3].
- Neki velikaši prilaze Ferdinandu, npr. Franjo Frankapan[3].
- 26. 9. - Hernando de Alarcón ušao brodom u rijeku Colorado.
- 27. 9. - Bulom Regimini militantis Ecclesiae papa Pavao III. odobrava Isusovce.
- 1. 10. - Bitka kod Alborána, Španci Bernardina de Mendoze porazili Ali Hametove korsare.
- 2. 10. - Mletačka Republika morala sklopiti separatni mir sa Turcima (→ tzv. Osmanske kapitulacije) - kraj Svete lige iz 1538.
- 9. 10. - Zapoljini poslanici kod sultana: on prepušta mladom kralju Ugarsku sa Erdeljem, uz godišnji danak od 50.000 dukata[6].
- listopad? - Turci zauzeli Novsku.
- 18. 10. - Ekspedicija Hernanda de Sota vodi tešku bitku sa Indijancima u današnjoj Alabami.
- 22. 10. - Ferdinandova vojska na čelu sa Leonardom Velsom se utaborila kod starog Budima (ranije tokom mjeseca zauzeo varoši Višegrad i Vac).
- 7. 11. - Osmanlije odlučuju da sultan ode u Jedrene i proglasi rat kralju Ferdinandu (čiji je poslanik Jeronim Laski umalo ostao bez nosa, ušiju i usana).
- 19. 11. - Leonard Vels napustio opsadu Budima: ostavio posadu u Pešti, zatim osvaja grad Višegrad i Tatu, Stolni Biograd mu se sam predao[7].
- 20. 11. - Kristofor Svetački predao sultanu četiri grada za godišnju platu od 600 forinti[6].
Tokom/tijekom godine
- Mletačke vlasti dovele u Pulu 70 obitelji iz peloponeske Malvazije i Naupliona[8], ubrzo dolazi do sukoba oko zemlje i nadležnosti, stradaju i od malarije[9].
- Velika vrućina i suša u Evropi - Sena i Rajna presušile, hiljade umiru od dizenterije; s druge strane vino će biti dobro (Würzburger Stein).
- Istkan Ardabilski tepih, najstariji datirani persijski tepih.
- Poslije smrti Gašpara Ernušta, Petar Keglević preuzima njegove posjede u Međimurju, što će izazvati sukob sa kraljem Ferdinandom.
Rođenja
- Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1540.
- 3. 4. - Maria di Cosimo I de' Medici, († 1557)
- 3. 6. - Karl II. (Unutrašnja Austrija), († 1590)
- 7. 7. - Ivan Žigmund Zapolja, kralj istočne Ugarske († 1571)
- 5. 8. - Joseph Justus Scaliger, učenjak († 1609)
- Francis Drake, admiral, moreplovac († 1596)
- François Viète, matematičar († 1603)
- Dinko Zavorović, povjesničar († 1608)
Smrti
- Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1540.
- 27. 1. - Angela Merici, svetica (* 1474)
- 22. 5. - Francesco Guicciardini, državnik i istoričar (* 1483)
- 28. 7. - Thomas Cromwell, državnik (pogubljen) (* ca. 1485)
- 24. 8. - Parmigianino, slikar (* 1503)
- 28. 8. - Federico II Gonzaga, vojvoda Mantove (* 1500)
- 2. 9. - Dawit II, etiopski car (poginuo) (* ca. 1496)
- Francisco de Ulloa, moreplovac-istraživač
- Ivan Rabljanin, livac (* 1470)
- Gašpar Ernušt, velikaš u Međimurju
- Trifun Bizanti, kotorski plemić, bivši biskup
- 1539-40 - Božidar Vuković, štampar
- pribl. - Tristão da Cunha, moreplovac (* ca. 1460)
- pribl. - Johann Georg Faust, alhemičar
Reference
- Vjekoslav Klaić, Svezak treći: dio prvi..... Prva knjiga: Doba kraljeva Ferdinanda I., Maksimilijana i Rudolfa (1527-1608) (archive.org)
- Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
