Smederevska Palanka

Smederevska Palanka


Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Podunavski
Opština	Smederevska Palanka
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	25.300
Geografija
Koordinate	44°21′34″N 20°57′28″E / 44.3595°N 20.957666°E / 44.3595; 20.957666
Nadmorska visina	151 m
Smederevska Palanka Smederevska Palanka (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	11420 11421
Pozivni broj	026
Registarska oznaka	SP

Koordinate: 44° 21′ 34" SGŠ, 20° 57′ 28" IGD

Smederevska Palanka je privredni, kulturni i administrativni centar istoimene opštine.

Geografija

Ceo ovaj kraj ima ravničarsko-brežuljkasti karakter. U središnjem i jugozapadnom delu sačinjavaju ga široke i plitke rečne doline Jasenice, Kubršnice i Velikog Luga, koje, ističnom ivicom u pravcu jug-sever, postepeno prerastaju u talasasta niska pobrđa.

Klima

Klima Smederevske Palanke je umereno kontinentalna sa prosečnim padavinama 636 mm vodenog taloga. Godišnje trajanje sijanja sunca iznosi 2.101 ha. Ceo ovaj kraj se odlikuje malom umerenom oblačnošću. Srednja godišnja oblačnost od 5-6 desetina pokrivenosti neba pokazuje da je ovo relativno sunčano područje. Relativna vlažnost vazduha iznosi 73,3% i odgovara nešto suvijem umereno kontinentalnom klimatu Apsolutna maksimalna temperatura zabeležena je i iznosila je 41.3°C a apsolutno najniža temperatura zabeležena je –29.9°C ovi podaci govore o izuzetno velikim temperaturnim amplitudama. Domonantni vetrovi su jugoistočni (košava) i severozapadni vetar. Prosečan broj dana pod maglom iznosi 44,7 dana u godini, a prosečan broj dana sa snežnim padavinama iznosi 31,9 dana.

Opšti podaci

Opština Smederevska Palanka ima 17 sela i ukupno oko 60.000 stanovnika. Sam grad Palanka ima oko 30.000 stanovnika. Opština Smederevska Palanka nalazi se u slivu reke Jasenice, te pripada regiji pod imenom Donja Jasenica. Sela palanačke opštine su: Azanja, Baničina, Bašin, Bačinac, Vodice, Vlaški Do, Glibovac, Golobok, Grčac, Kusadak, Mala Plana, Mramorac, Pridvorice, Ratari, Selevac, Stojačak i Cerovac. Najveće selo u opštini je Kusadak.

Historija

Arheološka istraživanja koja su vršena na teritoriji opštine Smederevske Palanke, pokazala su da se na ovom području nalazila brojna naselja stara približno 4500-5000 godina i pripadaju ranom neolitu (Medvednjak, Zmajevac, Šiljakovac, Novaci, Staro Selo kod Selevca). Mnogo vekova ovo područje egzistira kao značajno ljudsko stanište. Priroda, plodna zemlja, šume i vode, kao i komunikacije pružale su inzvanredne uslove za život. Zato su tragove svoga vremena, na ovim pitomim predelima, ostavile mnoge civilizacije, ove današnje, kao i one koje su davno iščezle. Ovde su Nelićani i Halštaćani kao stvarali svoja ognjišta, značajni su ovde bili prostori moćnog Rimskog carstva, Turci su gradili svoje hanove, Srbi svoje manastire. Iako se nalazila na važnim komunikacijama, u novijoj istoriji uz sam carigradski drum, Palanka kao naselje počinje sa svojim intenzivnijim razvojem u svim oblastima društvenog života tek kada je prošla železnička pruga, u poslednjoj četvrtini 19. veka.

Mediji

Javno radio difuzno i novinsko preduzeće Jasenica osnovano je 1960. godine i na početku je izdavalo časopis Naša komuna, a kasnije joj je pridodato radijsko emitovanje. Danas je funkcionalno samo emitovanje televizijskog signala TV Jasenica, koji pokriva teritoriju centralne Srbije, bilo putem zemaljskog signala, bilo putem raznih kablovskih operatera ili IPTV-a.

Devedesetih godina osnovane su još dve medijske kuće - RTV Dević i TV Goša - ali su prestale sa radom.

Od štampanih medija, od 2001. godine periodično izlazio časopis Jasenica, koji je bio izuzetnog kvaliteta i objavljivao je aktuelne vesti iz grada i okoline, a funkcionisao je u okviru Javnog informativnog preduzeća ”Jasenica”. Ugašen je posle nekoliko godina.

Od 2006. godine, izlazi časopis Nezavisne varoške novine Palanačke, koji veoma brzo postaje najrelevantniji medij, kome se veruje. Osnivač, direktor i urednik je novinar i književnik Dejan Crnomarković, a u redakciji sarađuju poznata novinarska i umetnička imena Dragoljub Janojlić, Nikola Vladisavljević, Dragutin Paunić, Dejan Nikolić, Slobodan Žikić, Vladimir Đurđević, Zoran Todorović Todor, Slobodan Todorović Toki, Toma Mitrović, Danijela Vasiljević...

Od 2014. počeo je sa radom i Video portal "Palanka danas" koji je postao najvažnije i najčitanije lokalno glasilo, putem koga se emituju najsvežije vesti, kao i video prilozi, čiji je vlasnik i urednik LJubomir Milošević.

Radijski program emituje Nova Jasenica čiji je vlasnik Dragica Cvetković, a od 2021. dostupan je portal SP Medija centar.

Od 2015. godine izdavač časopisa Nezavisne varoške novine Palanačke Dejan Crnomarković osnovao je i Internet portal Šumadijske vesti/, koji objavljuje vesti iz šireg područja, pod sloganom Ko, Šta, Gde, Kad i Zašto u Šumadiji!.

Toponim

Grad je u svojoj vekovima dugoj historiji dobijao više imena: Aspri Eklesija, Bink Palanka, Jeni Palanka, Velika Palanka, da bi dolaskom Turaka 1463. godine, dobila ime Hasanpašina Palanka, zatim samo Palanka i najzad Smederevska Palanka.

Hronologija

29. januar 1412 - despot Stefan Lazarević potvrđuje zakonik o rudarstvu
13. decembar 1428 - Đurađ Branković prima poslanike Dubrovnika i izdao im povelju kojom se ubrovcanima dozvoljava slobodna trgovina sa despotovinom
Marta 1433. godine u Nekudimu despot Đurađ prima izaslanika francuskog kralja FILIPA, urgundijskog viteza BERTRANDONA, koji je kasnije opisao ovaj susret i objavio ga.
21. jun 1532 godine sultan Sulejman konašio je u Ak-Kilise (turski prevod za Belu Crkvu na Carigradskom drumu, prilikom ratnih pohoda protiv cara Karla V.
Mirom u Požarevcu od 21. jula 1718 godine severni deo Srbije pripada Austrijancima, pa tako i Palanka u periodu od 1717-1737 godine pripada Austriji.
4. marta 1804. godine Karađorđe u Hasanpašinoj Palanci posle opsade i osvajanja razgovara sa turcima – dahijskim izaslanicima. Pošto pregovori nisu uspeli Karađorđe popali drvenu tvrđavu u Palanci i odatle se uputi na Rudnik.
U jesen 1809. godine u Hasanpašinojpalanci Karađorđe drži takozvanu “malu skupštinu” na kojoj su donete važne odluke za nastavak ustanka.
Početkom 1825. Miloje Popović Đak podiže bunu protiv Miloša Obrenovića koji istu uguši, a Đaka 7. februara 1825 godine pogubi na Rudinama u Palanci.
16. jun 1866. Palanka proglašena varošicom .
Oslobođenje - 28. oktobra 1918. godine Smederevsku Palanku su oslobodili vojnici Moravske divizije koja je bila u sastavu Prve srpske armije čiji komandant je bio slavni vojvoda Petar Bojović (koga su 1945. ubili komunisti), a na dan kada je oslobođena Smederevska Palanka Nemci i Austro-Ugari su ubrzali povlačenje, pa vojnih sukoba između srpske vojske i okupacionih snaga nadalje više nije bilo.
2021. godine Palanka će slaviti 1000 godina od njenog pominjanja u jednom sačuvanom pisanom dokumentu, koji se danas čuva u egipatskom muzeju.

Demografija

U naselju Smederevska Palanka živi 20351 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,3 godina (37,8 kod muškaraca i 40,7 kod žena). U naselju ima 8700 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,91.

Smederevska Palanka je najviše naseljena Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Poreklo stanovništva ukazuje na puteve migracionih kretanja, pa je najveći broj doseljenika u ovaj kraj došao sa Kosova i Metohije, iz dinarskih, timočko-braničevskih, vlaških i vardarsko-moravskih krajeva. Novije, unutrašnje migracije, naročito iz sela ugrad, koje su sa vremenom bivale sve zapaženije, naručito su poslednjih godina postale sve izraženije, što je dovelo do naglog rasta grada, sa svim posledicama karakterističnim za takav proces.

Grafik

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija

Godina	Stanovnika




1948.	7413	^[1]
1953.	9427
1961.	13014
1971.	18687
1981.	23635
1991.	25146	24529
2002.	26203	25300

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi	24065	95.11%
Romi	399	1.57%
Jugosloveni	109	0.43%
Crnogorci	104	0.41%
Makedonci	100	0.39%
Hrvati	54	0.21%
Albanci	20	0.07%
Slovenci	16	0.06%
Muslimani	16	0.06%
Mađari	16	0.06%
Rusi	12	0.04%
Bugari	10	0.03%
Goranci	6	0.02%
Slovaci	3	0.01%
Rumuni	3	0.01%
Česi	2	0.00%
Nemci	2	0.00%
Ukrajinci	1	0.00%
Bošnjaci	1	0.00%
nepoznato	181	0.71%

Stanovništvo prema polu i starosti ^[2]


	m	ž
?	47	45
80+	104	224
75-79	240	382
70-74	474	645
65-69	675	750
60-64	587	781
55-59	604	716
50-54	1095	1193
45-49	1134	1284
40-44	919	1042
35-39	672	790
30-34	759	802
25-29	903	882
20-24	939	964
15-19	913	788
10-14	812	706
5-9	672	647
0-4	596	514
prosek	37.8	40.7

Domaćinstva

**Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	2749	3033	4288	6026	7724	8265	8700

**Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosečan broj članova
Broj domaćinstava	1693	2139	1786	2022	642	315	65	29	5	4	2.91

Domaćinstva

**Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	10065	2973	6265	374	415	38	11288

**Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosečan broj članova
Broj domaćinstava	2375	6362	1667	854	30

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	5185	151	-	2	2019	232	476	584	114	247
Ženski	4178	69	-	-	1225	109	144	656	162	82
Oba	9363	220	-	2	3244	341	620	1240	276	329
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	31	190	298	167	349	130	-	-	195
Ženski	58	246	175	346	702	114	3	-	87
Oba	89	436	473	513	1051	244	3	-	282

Kultura

Smederevska Palanka ima dugu pozorišnu tradiciju i godinama je imala veoma živu lokalnu pozorišnu scenu.

Poznati Palančani

Dejan Bojović, odbojkaš;
Radoslav Cokić, političar;
Dejan Crnomarković, novinar i pisac;
Aleksandar Ćirković, fudbaler;
Miloje Popović Đak, vođa Đakove bune;
Dragoslav Đorđević Goša, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj;
Vladimir Đurđević - novinar, autor brojnih filozofskih tekstova i organizator Filozofskih susreta u Smed. Palanci;
Stanoje Glavaš, hajduk, učesnik Prvog srpskog ustanka;
Dejan Ilić, naučnik i akademik;
Sreten Jocić, biznismen i kriminalac poznat kao Joca Amsterdam;
Aleksandra Katanić, košarkašica;
Ivana Katanić, košarkašica, reprezentativka Srbije;
Aranđel Markićević, ministar pravde u Vladi Republike Srbije 1994/98.
Radmila Milentijević, spisateljica i historičarka, profesor emeritus na City College u Njujorku, ministarka u Vladi Republike Srbije;
Aca Mitrović, pozorišni glumac;
Ljubica Mitrović, pozorišna glumica;
Toma Mitrović, teatrolog i dugogodišnji direktora pozorišta u Palanci;
Zdenko Muf, fudbaler;
Perica Ognjenović, fudbaler;
Bogdan Radivojević, rukometaš;
Vićentije Vića Radovanović (1854-1929), dugogodišnji narodni poslanik;
Milutin Srećković, književni kritičar i gimnazijski profesor;
Miroslav Talijan, vojnik, brigadni general Vojske Srbije;
Dušan Tanasković, košarkaš;
Nikola Tanasković, košarkaš;
Pera Todorović, novinar, pisac, političar;
Božidar Trudić, kompozitor;
Sreten Vladisavljević, ministar u Vladi Republike Srbije;
Svetozar Vujković, upravnik logora na Banjici za vreme Drugog svetskog rata;
Vujica Vulićević, knez iz vremena Prvog srpskog ustanka;

Reference

↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7