1750

Ovo je članak o godini 1750.

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija:	1720-e  1730-e  1740-e  – 1750-e –  1760-e  1770-e  1780-e
Godine:	1747 1748 1749 – 1750 – 1751 1752 1753

1750. po kalendarima

Gregorijanski	1750. (MDCCL)
Ab urbe condita	2503.
Islamski	1163–1164.
Iranski	1128–1129.
Hebrejski	5510–5511.
Bizantski	7258–7259.
Koptski	1466–1467.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1805–1806.
• Shaka Samvat	1672–1673.
• Kali Yuga	4851–4852.
Kineski
• Kontinualno	4386–4387.
• 60 godina	Yang Metal Konj (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11750.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1750 (MDCCL) bila je redovna godina koja počinje u četvrtak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u ponedjeljak po julijanskom kalendaru.

U posljednje vrijeme se godina 1750. koristi kao okvirna razdjelnica, odnosno posljednja godina predindustrijskog i/li prva godina industrijskog doba.

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

• 13. 1. - Sporazum u Madridu između španskog kralja Ferdinanda VI i portugalskog kralja Joaoa kojim su uvedene nove granice kolonijalnih posjeda dviju država u Južnoj Americi. Portugalcima je ozvaničeno ono što su zauzeli, dobijaju i dio Misiones Orientales, odakle se jezuiti moraju iseliti, a što će dovesti do Guaraní rata 1754-56.
• 14. 1. - Sulejman II Safavid je zbačen posle manje od mesec dana vladavine u Mešhedu na severoistoku Persije. Vraća se, u međuvremenu oslepljeni, Shahrokh Shah Afšarid (do 1796), ali više je figura posvađanih plemenskih poglavara.
  • Afganski vladar Ahmed Šah Durani je 1750-51 na kampanji u Horasanu, osvaja Herat, neuspešno opseda Mešhed, zatim Nišapur.
• početkom god. - Regulacija Banske krajine: Marija Terezija određuje da se urede dvije pukovnije, kostajnička i glinska, zbog povećanih rashoda je povišena dika (porez) - Hrvatski sabor prima "preko volje", a krajišnici su uznemireni, šalju poslanstvo na dvor koje je uhvaćeno i u Zagrebu bačeno u okove, dogodine otvorena buna.^[1]

• 4. 2. - Veliki požar u Carigradu, počevši od Kučukpazara. Ove godine je izgoreo i Bitpazar, sa zdanjem šeih-ul-islama u Bahčekapiji.^[2]

• 25. 3. - Trojica ruskih oficira srpskog porekla došla u južnu Ugarsku u vrbovanje, pošto je razvojačenje šančeva svršena stvar - za sada nemaju uspeha.^[3]

April/Travanj – Jun/Lipanj

• 7. 4. ? - Maveeran Alagumuthu Kone, vladar u današnjem Tamil-Naduu, odbija plaćati porez Britancima - doći će do sukoba 1751-59. u kojem je poražen.
• april - Thomas Walker i družina istražuju zapad Kolonije Virdžinije za račun Lojalne kompanije koja spekuliše zemljom za naseljavanje - prvi su belci koji su prošli kroz Cumberland procep i u današnjem Kentakiju naišli na reku Kamberlend.
• 17. 4. - Revidirana Generalna privilegija za Jevreje u Pruskoj: podeljeni su u šest klasa, oni najbogatiji imaju praktično ista prava kao i ostali (u Brandenburgu živi svega 4.716 Jevreja, nešto manje od polovine u Berlinu).

• 7. 6. - Seid Abdulah-paša stigao u Sarajevo^[4], u gradu dolazi do nereda nakon što je paša naredio da se zapali kuća Abdurahmana Muharemije, koji onda pokreće bunu u selima oko Tešnja.^[5] Ove godine su zabranjene "pare dinaruše", one od "dobre rude" idu po dve jaspre, inače nipošto, što je velika šteta za mnoge, naročito siromašne.^[4]
• 29. 6. - Nakon što su poglavari Ali Mardan Khan Bakhtiari i Karim Khan Zand zauzeli Isfahan u centralnoj Persiji, za persijskog šaha je proglašen Ismail III, unuk safavidskog vladar Soltan Hoseyna - vlada kao figura do 1773, a Karim-kan preuzima stvarnu vlast sledeće godine.
• sredinom god. - Porta izdaje ferman kojim se zabranjuje vršenje pritiska na raju da ustupa svoje zemlje čitluk-sahibijama. Janičari su "prvi u grabljenju čitluka", od raje koja se pod pritiskom poreza predaje pod "zaštitu" ili beži u Austriju^[6] (→ čitlučenje).
• polovinom godine - Voltaire odlazi u Prusku, kao gost Fridriha Velikog - ostaje do 1752.

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

• 10. 7. - Začetak Teatra Volkov u Jaroslavlju, prvog ruskog pozorišta.
• 18. 7. - Kiril Razumovski je postavljen za hetmana Zaporoške vojske (do ukidanja pozicije 1764).
• 30. 7. - Beti, nova kraljica madagaskarskih Betsimisaraki, daje Francuzima otok Nosi Boraha, Saint-Marie, uz sjeveristočnu obalu.

• 31. 7. - Umro portugalski kralj João V, nasleđuje ga sin José I, zvani Reformator (do 1777). Njegovom vladom u stvari upravlja markiz Pombal.

• 15. 8. - Dvor doneo odluku o potpunom razvojačenju Potiske i Pomoriške granice, uprkos žalbi graničara, kojima se ostavlja do Miholjdana 1751. da se odluče za vojnički ili civilni stalež (tj. preseljenje ili ostanak na mestu).^[7] Mnogi će dogodine otići u Banat, zatim i u Rusiju.
• 22. 8. - Patrijarh Atanasije II hirotonisao u Beogradu crnogorskog vladiku Vasilija (do 1766), pored strica Save. Vasilije zatim odlazi u Beč.^[8] U Crnu Goru se vraća iduće godine, preko Beča.^[9] Atanasije II je slao Vasilija u karlovačku mitropoliju zbog milostinje i da vrati neke crkvene stvari koje je sa sobom poneo Arsenije IV.

• 10. 9. - Sindiči inkvizitori u mletačkoj Dalmaciji izdali naredbu da srpski sveštenik može vršiti parohijsku službu tek posle ispita u kuriji biskupa.^[10]

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

• 1. 10. - Dekretom Marije Terezije date povlastice Glavnoj trgovačkoj kompaniji Trsta i Rijeke, uključujući dozvolu za osnivanje kompanije koja se imala baviti industrijom šećera - riječka rafinerija šećera.^[11]
• 5. 10. - Madridskim ugovorom su regulisani trgovački odnosi Britanije i Španjolske, popravljeni su odnosi dvije zemlje nakon Rata Jenkinsovog uha 1739-48.
• 14. 10. - Luj XV je odlučio izložiti 96 slika u Luksemburškoj palati - galerija postoji do 1780, anticipira muzej Louvre.
• oktobar - Nicolas-Louis de Lacaille kreće na misiju merenja meridijanskog luka na jugu Afrike (do 1752), vrši i astronomska istraživanja, imenovao je 14 južnih sazvežđa.

• jesen-zima - Protestni zborovi i zahtevi protiv ukidanja Potisko-pomoriške granice (Bečej, Čurug, Nadlak i dr.), na plebiscitarnom izjašnjavanju većina je za militarski stalež.^[12]
• novembar - Zbor na Dalmatinskom Kosovu: Srbi Dalmacije i Boke kotorske biraju, bez mletačke dozvole, Simeona Končarevića za svog episkopa (hirotonisan 1751, proteran 1753).^[10]

• 7. 11. - U austrijskim zemljama je uveden konvencijski talir, deset u finoj marci srebra (23,385 g), umesto rajhstalira.
• 11. 11. - Neredi u Lhasi: qingovski ambani su ubili Gyurme Namgyala, u očekivanju da će se ovaj pobuniti. Dolazi do nereda u kojima su ubijeni ambani, njihova kineska straža i jedan broj kineskih civila. Plemstvo ne podržava pobunu, Dalaj Lama VII preuzima kontrolu, kineska vojska dolazi u januaru i brutalno kažnjava vođe pobunjenika.
• 18. 11. - U Londonu otvoren Westminsterski most (novi most od 1862).
• 28. 11. - Razoran potres u Rijeci, naknadni udari do 17. 12..

Kroz godinu

• Stanovništvo svijeta (suvremene procjene): 791,000.000
  • Afrika: 106,000.000
  • Azija: 502,000.000
  • Evropa: 163,000.000
  • Latinska Amerika: 16,000.000
  • Sjeverna Amerika: 2,000.000
  • Oceanija: 2,000.000
• Talir Marije Terezije: monetarna reforma srebrnog novca, 24 nove forinte = 22 i 6/21 starih.^[13] Do ovog vremena u Hrvatskoj su cirkulirali i dubrovački dinar, solide i "stari horvatski novac".^[14]
• Hrvatska:
  • Kraljica Marija Terezija obećala da će vratiti Hrvatskoj Rijeku sa Primorjem (ostvareno 1776).^[15]
  • Izgrađena cesta Zagreb - Karlovac.
  • Posebni odbor počinje rad na stalnom urbaru u Virovitičkoj županiji.^[16]
  • Počinje kampanja za unijaćenje pravoslavaca u Žumberku.
  • Dubrovački novac: prestaje kovanje perpere (još jedan period 1801-03).
  • Splitski nadbiskup Pacific Bizza osnovao glagoljaško sjemenište u Priku kod Omiša, uz crkvu sv. Petra (ukinuto 1879).
• Srbija:
  • Mitropolit Pavle Nenadović osnovao klerikalni fond za izdržavanje škola prilozima crkvenih i narodnih krugova, radi i na osnivanju štamparije (knjige se štampaju u Rimniku u Maloj Vlaškoj)^[17]
  • Proslavljen završetak radova na beogradskoj tvrđavi, da bi ubrzo bilo ustanovljeno da je "nezavršeno preko sto hiljada neimarskih aršina tvrde gradnje" - ponovo slede pozivi po Balkanu za doprinos.^[18]
  • Približno vreme osnivanja Gnjilana, na mestu srušenog manastira.
• Prema istoriji vladike Vasilija, turska vojska Bošnjaka i Hercegovaca je napadala Crnu Goru (u "Ogledalu srpskom II" postoje pesme "Sinovi Obilića" i "Stan polako, Rogoje, mnogo ti je oboje" pod ovom godinom)^[19]; narod je ubio Kajmak-pašu Mahmudbegovića i njegovog brata.^[20]
• Graumannov standard novca u Pruskoj: od jedne fine kelnske marke srebra će se kovati 14 talira.
• Carstvo Ašanti: umire Opoku Ware I, nasleđuje ga Kusi Obodom (do 1764).
• 1750-70 - U srpskom crkvenom slikarstvu se ispoljava uticaj ukrajinskog ikonopisa.^[21]
• 1750-69 - Vrhunac prosperiteta cincarskog naselja Moskopolja, na jugoistoku današnje Albanije - 12.000 domaćinstava sa oko 50.000 stanovnika.^[22]
• Nauka i tehnika:
  • Rousseauova Rasprava o znanostima i umjetnostima nagrađena na konkursu Dižonske akademije - njegovo prvo uspešno objavljeno filozofsko delo, tvrdi da umetnost i nauka kvare ljudsku moralnost.
  • Denis Diderot je izdao prospekt za Encyclopédie, prvi tom sledeće godine.
  • Gabriel Cramer iznosi Kramerovo pravilo za rešavanje jednačina putem determinanti.
  • Johann Andreas von Segner je opisao jednu vrstu vodene turbine, Segnerovo kolo.
  • 1750-52 - Ruđer Bošković i Christian Mayer mjere meridijanski luk između Rima i Riminija.
  • c. Leonhard Euler i Daniel Bernoulli razvijaju Euler–Bernoullijevu teoriju greda.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1750.

• 27. 1. - Josip Voltić, jezikoslovac, leksikograf († 1825)
• 28. 2. - Ignacy Potocki, poljski političar († 1809)
• 26. 3. - Gilbert Romme, fracuski političar i matematičar († 1795)
• 28. 3. - Francisco de Miranda, venecuelanski revolucionar († 1816)
• 1. 4. - Hugo Kołłątaj, poljski političar i prosvetitelj († 1812)
• 29. 4. - Vićentije Rakić, književnik, sveštenik († 1818)
• 23. 6. - Déodat Gratet de Dolomieu, geolog († 1801)
• 25. 7. - Henry Knox, prvi sekretar rata SAD († 1806)
• 28. 7. - Fabre d'Églantine, francuski glumac, dramatičar te političar iz perioda francuske revolucije († 1794)
• 12. 8. - Matija Petar Katančić, hrvatski književnik, latinist, sveučilišni profesor poetike, arheologije i numizmatike († 1825)
• 15. 8. - Sylvain Maréchal, književnik, politički teoretik († 1803)
• 18. 8. - Antonio Salieri, kompozitor († 1825)
• 24. 8. - Letizia Ramolino, matrijarh porodice Boanaparta († 1836)
• 23. 12. - Friedrich August I, kralj Saksonije, vojvoda varšavski († 1827)
• Mitropolit beogradski Dionisije († 1828)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1750.

• 23. 1. - Ludovico Antonio Muratori, historičar (* 1672)
• 27. 1. - Ivan Trubeckoj, ruski maršal, poslednji boljar (* 1667)
• 28. 5. - Sakuramachi, bivši japanski car (* 1720)
• 26. 7. - Vasilij Tatiščev, ruski državnik, historik, osnivač gradova (* 1686)
• 28. 7. - Johann Sebastian Bach, nemački kompozitor (* 1685)
• 31. 7. - João V, kralj Portugala (* 1689)
• 31. 7. - Toma Babić, franjevac i književnik (* ca. 1680)
• 2. 9. - Nikola Lašvanin, franjevački ljetopisac (* ca. 1703)
• 17. 9. - Carl Theodorus Pachelbel, orguljaš, kompozitor (* 1690)
• 11. 11. - Gyurme Namgyal, vladar Tibeta
• 11. 11. - Apostolo Zeno, libretist (* 1668)
• 20. 11. - Maurice de Saxe, general maršal Francuske (* 1696)
• 21. 12. - Elizabeta Kristina, majka Marije Terezije (* 1691)
• Šejh Mehmed Užičanin (* ca. 1710)
• Abdulah-efendija Muzaferija, geometar i konstruktor

Reference

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), tom 2 (IV-2)
• Nikola Lašvanin: Ljetopis, priredio dr fra Ignacije Gavran, Sarajevo, Zagreb 2003

Vanjske poveznice