Historija međunarodnog krivičnog prava

O začecima međunarodnog krivičnog prava se može govoriti još u antičkom Rimu. Ne neke elemente međunarodnog krivičnog prava nailazi se i u srednjevekovnom pravu. Međutim, o razvijenijem međunarodnom krivičnom pravu može se govoriti tek u novije doba, tačnije u 19. i 20. veku.

Međunarodno krivično pravo pre Drugog svetskog rata

Glavni članak: Suđenja nakon Prvog svetskog rata

U ovom periodu međunarodno krivično pravo nalazilo se u nastajanju. Ono se sastojalo iz dela međunarodnog ugovornog i običajnog prava koji se odnosio na piratstvo, ropstvo, regulisanje oružanih sukoba uključujući i stavove relativno malog broja teoretičara koji su se bavili tom problematikom.

Međunarodnopravni ugovori koji se zaključuju u drugoj polovini 19. i početkom 20. veka, a to su:

• Pariska deklaracija iz 1856. godine
• Ženevska deklaracija iz 1864. godine
• Petrogradska deklaracija iz 1868. godine
• Haška konvencija iz 1899. godine
• Haška konvencija iz 1907. godine

kao i običajnopravne norme formirane u to vreme odnosile su se na države i nisu obavezivale pojedince. Stav da pojedinca može biti subjekat međunarodnog prava nije bio prihvaćen u to vreme, a predstavljao je uslov za razvoj međunarodnog krivičnog prava. Prvi put je priznavanje pojedinca kao subjekta međunarodnog prava učinjeno u Versajskom mirovnom ugovoru, u čijem je članu 227. bilo predviđeno da se nemački car Vilhelm II stavlja pod javnu optužbu:

...zbog najteže povrede međunarodnog moralnog zakona i svetosti ugovornih obaveza.

Bilo je predviđeno da mu sudi međusaveznički a ne nacionalni sud, što bi bio prvi primer međunarodnog ad hok krivičnog suda^[1]. Do suđenja nikada nije došlo usled odbijanja Holandije da izruči Vilhelma II^[2], ali značaj ove odredbe kao prekretnice ostaje. Individualna odgovornost danas je nesporni temelj međunarodnog krivičnog prava.

Nirnberški proces i druga suđenja

Glavni članak: Nirnberški proces

Veliki, ako ne i presudni značaj za razvoj međunarodnog krivičnog prava imao je Nirnberški proces. Tome je prethodio sporazum U Londonu, čiji je sastavni deo i Statut tribunala koji je sudio u Nirnbergu. Taj statut iako sa prilično rudimentarnim odredbama izvršio je veliki uticaj na dalji razvoj jer je u članu 6 predviđao suđenje za sledeća krivična dela:

• zločini protiv mira,
• ratni zločini i
• zločini protiv čovečnosti

Iako je u normama koje su regulisale ove zločine bilo nedostataka (nedovoljno razgraničavanje i ostavljanje mogućnosti da se i druge, nenavedene radnje smatraju radnjama izvršenja) a nisu bile predviđene ni sankcije^[3], ovaj Statut bio je još jedna prekretnica u razvoju, kao i uostalom čitavo suđenje i presuda. Potvrda odredaba Statuta i presude u Nirnbergu bilo je i usvajanje Nirnberških principa od Komisije za međunarodno pravo UN 1950. godine.

Druga suđenja od značaja, pre svega zbog usmerenosti na međunarodna krivična dela bila su i ona pred Tokijskim tribunalom, naknadna suđenja u Nirnbergu, suđenja za Aušvic,u Habarovsku, Finskoj, Rumuniji i druga.

Razvoj posle Drugog svetskog rata

Pored Nirnberških principa, dalji razvoj tekao je putem usvajanja mmeđunarodnih konvencija kojima su ustanovljena određena međunarodna krivična dela (kako u užem tako i u širem smislu). Od najvažnijih se izdvajaju:

• Konvencija o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida iz 1948. godine
• Ženevske konvencije iz 1949. godine sa dva dopunska protokola 1977. godine
• Konvencija za zaštitu kulturnih dobara u slučaju oružanog sukoba iz 1954. godine
• Konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije iz 1965. godine
• Evropska konvencija o kažnjavanju terorizma iz 1977. godine
• Konvencija o zabrani razvoja, proizvodnje, skladištenja i upotrebe hemijskog oružja i njihovom uništavanju iz 1993. godine

Ipak, ono što karakteriše sve konvencije je odsustvo regulisanja opšteg dela međunarodnog krivičnog prava^[4].

Rimski statut i Međunarodni krivični sud

Glavni članak: Rimski statut

Glavni članak: Međunarodni krivični sud

Posebno mesto u razvoju i ulazak međunarodnog krivičnog prava u novu fazu označava usvajanje Rimskog statuta 1998. godine, kao i njegovo stupanje na snagu 1. jula 2002. godine (pošto ga je ratifikovalo 60 zemalja potpisnica). Ovim Statutom predviđen je niz instituta opšteg dela i tako je upotpunjena materija međunarodnog krivičnog prava, iako na donekle kontroverzan način ^[5]

Rezolucije i deklaracije UN

Određeni značaj u razvoju međunarodnog krivičnog prava imaju i rezolucije i deklaracije Generalne skupštine UN, kao što je na primer Rezolucija 3314 iz 1974. godine kojom je određen pojam agresije.

Nesporan značaj za međunarodno krivično pravo imaju i rezolucije Saveta bezbednosti UN kojima su osnovani ad hok tribunali za bivšu Jugoslaviju (Rezolucija 827 od 25. maja 1993.) i Ruandu (Rezolucija 955 od 8. novembra 1994.), iako rasprave o pravnoj prirodi i legalnosti ovih akata i dalje traju.

Vidi još

• Istorija međunarodnog prava
• Istorija krivičnog prava

Izvori

Stojanović Z., Međunarodno krivično pravo, Beograd 2006., ISBN 86-86223-03-6

Izvori