Ruska ustavna kriza

Ruska ustavna kriza 1993. godine
Bijeli dom, sjedište Vrhovnog sovjeta nakon bombardiranja
Datum 21. septembar – 4. oktobar 1993 Lokacija Moksva, Rusija Ishod pobjeda Jeljcina i izvršne vlasti uvedena vladavina dekretima privremeno nestala zakondavna vlast - raspušteni Vrhovni sovjet, Kongres deputata, regionalni i lokalni sovjeti provedeni izbori za Državnu dumu i referendum o novom Ustavu
Sukobljene strane
predsjednik Rusije Federalna služba zaštite (Rusije)Glavna uprava za zaštitu Ministarstvo unutrašnjih poslova Ministarstvo obrane Kantemirovska tenkovska divizija Tamanska divizija FAPSI Alfa grupa Vimpelj	Vrhovni sovjet Rusije Kongres narodnih deputata Rusije potpredsjednik Rusije[1] [note 1] Pristaše Vrhovnog sovjeta i Aleksandra Ruckoja
Komandanti i vođe
Boris Jeljcin Aleksandar Koržakov Pavel Gračev Viktor Jerin Anatolij Kulikov	Aleksandar Ruckoj Ruslan Hazbulatov Albert Makašov Aleksandar Barkašov Viktor Anpilov
Žrtve i gubici
187 killed, 437 ranjenih (službeni podaci) do 2000 ubijenih (tvrdnje pristaša Sovjeta)
↑  proglasio se v.d. predsjednika Ruske Federaciuje

Ruska ustavna kriza 1993. godine je naziv za niz događaja u Rusiji godine 1993. vezanih uz spor između predstavnika izvršne vlasti na čelu sa predsjednikom Borisom Jeljcinom na jednoj, te predstavnika zakonodavne vlasti okupljenih u Vrhovnom sovjetu i Kongresu narodnih deputata, a koji je početkom jeseni 1993. doveo do kratkotrajnog oružanog sukoba riješenog u Jeljcinovu korist. Faza eskalacije, koja je otpočela Jeljcinovim ukazom o raspuštanju Sovjeta i Kongresa 21. septembra se ponekad naziva Oktobarski ustanak, Oktobarski puč ili Jeljcinov prevrat.

Do sukoba je došlo u kontekstu burnih zbivanja u Rusiji tokom prve godine i pol nakon raspada SSSR, odnosno postojanja Rusije kao nezavisne postsovjetske i postkumunističke države. Njih je prije svega obilježila tranzicija ruske ekonomije sa tzv. realnog odnosno državnog socijalizma i planske privrede na kapitalizam i slobodno tržište, a koju je Jeljcin, pod uticajem zapadnih savjetnika nastojao sprovesti kroz niz radikalnih reformi i tzv. šok terapiju. Ona je za rezultat imala katastrofalni pad svih indikatora ruske ekonomije, kao i životnog standarda za najširi dio stanovništva, dok se sićušna manjina, kasnije poznata kao oligarsi naglo obogatila i tako stečeno bogatstvo iskoristilo da se veže uz Jeljcinovu predsjedničku administraciju. Taj je proces, sa druge strane, bio daleko manje izražen u slučaju Sovjeta i Kongresa, gdje je sa vremenom naraslo neraspoloženje prema radikalnim reformama, odnosno opozicija prema Jeljcinu.

Udaljavanje Jeljcina i ruskog parlamenta se, sa druge strane, nije izražavalo samo kroz spor oko ekonomske politike, nego i različito tumačenje tada još važećeg Ustava iz 1978. godine, odnosno pitanje da li je izvršna vlast u isključivoj domeni predsjednika ili parlamenta. Tokom spora je tadašnji Ustavni sud donio niz presuda koji su, s obzirom na svoju kontradiktornost, samo produbili krizu. Ona je svoj vrhunac dostigla 21. septembra 1993. kada Jeljcin službeno raspustio (Kongres narodnih deputata i njegov Vrhovni sovjet), iako po izričitom tumačenju Ustavnog suda to nije mogao učiniti. Jeljcin je u tu svrhu iskoristio rezultate na proljeće održanog referenduma iz aprila 1993. koji je odobrio njegov plan o raspuštanju parlamenta i donošenju novog ustava. Kao odgovor na to, parlament je Jeljcinove odluke ocenio ništavnim, smenio Jeljcina i proglasio potpredsednika Aleksandra Ruckoja za vršioca dužnosti predsjednika.

Situacija se dalje pogoršavala početkom oktobra. Demonstranti su 3. oktobra probili policijski kordon oko parlamenta, zauzeli kancelarije gradonačelnika Moskve i pokušali da zauzmu televizijski toranj Ostankino. Ruska vojska, koja se u početku proglasila neutralnom, po Jeljcinovom naređenju zauzela je zgradu Vrhovnog sovjeta i ranim jutarnjim časovima 4. oktobra i uhapsila vođe pobune.

Desetodnevni ulični sukobi su postale ulične borbe sa najvećim brojem žrtvama u istoriji Moske još od Oktobarske revolucije.^[1] Prema, procenama vlade, ubijeno je 187 ooba i povređeno 437, dok izvori bliski ruskim komunistima procenjuju broj žrtava na oko 2000.

Epilog sukoba je bila Jeljcinova pobjeda, koju su pozdravile vodeće zapadne vlade, dok je u zapadnoj javnosti bilo široko uvriježeno mišljenje kako je Jeljcin spriječio kontrarevoluciju odnosno ponovnu uspostavu sovjetskog komunističkog režima. Jeljcin je svoju vlast dodatno ojačao novim ustavom i političkim reformama, a za svoje mjere je ispočetka uživao podršku većeg dijela ruske javnosti, a najviše među liberalnim i prozapadnim krugovima, među kojima su se čak opravdavale stroge autoritarne mjere poput uspostavljanja čvrste kontrole nad medijima. Na duži rok je, međutim, kriza Jeljcinu donijela političku štetu; već je na prvim izborima za novi Parlament Državnu dumu izgubio većinu na račun nacionalista i komunista, a nastojanje da potvrdi svoj autoritet korištenjem sile u svrhu "zaštite ustavnopravnog poretka", odnosno presedan korišten u slučaju gušenja pobune u Moskvi, je u znatnoj mjeri doprinio izbijanju Prvog čečenskog rata.

Napomene

Izvori