Jovan Mališić

Jovan Mališić
Jovan Mališić u Moskvi 1938. godine.
Datum rođenja	1902.
Mesto rođenja	Glavica, kod Danilovgrada Knjaževina Crna Gora
Datum smrti	1939. (37 god.)
Mesto smrti	Moskva  Sovjetski Savez
Profesija	profesor filozofije
Član KPJ od	1919.
Član KPSS od	1924.
Učešće u ratovima	Prvi svetski rat Španski građanski rat

Jovan Mališić (pseudonim Martinović; Glavica, kod Danilovgrada, 1902 — Moskva, 1939) je bio crnogorski komita i revolucionar, generalni sekretar KPJ, profesor filozofije u SSSR-u i dobrovoljac u španskom građanskom ratu.

Bio je šef CK KPJ od novembra 1928. do avgusta 1930. godine, u periodu oružanog otpora komunista šestojanuarskoj diktaturi.^[1]

Streljan je zajedno sa mnogim drugim istaknutim jugoslovenskim komunistima u Moskvi tokom staljinističkih čistki.

Biografija

Rođen je 1901. ili 1902. godine u selu Glavica kod Danilovgrada.^[2]

Prvi svjetski rat

Prvi svjetski rat Mališić je dočekao kao dječak, ali se uključio u crnogorsku vojsku.^[2] Poslije okupacije Crne Gore 1916. godine, kao gimnazijalac se priključio crnogorskim komitima u brdima.^[3] Njegov se potpis nalazi ispod poznate komitske Rezolucije u kojoj se ističe, da borbu protiv neprijatelja treba »nastaviti do njegovog istjerivanja iz zemlje«.^[2]

Mladi Mališić pripada generaciji crnogorske omladine koja je s oduševljenjem prihvatila ideju ujedinjenja, ali ubrzo biva razočarana novim režimom.^[2] Nakon rata je nastavio školovanje u učiteljskoj školi u Danilovgradu, gde se upoznao s idejama oktobarske revolucije.^[4] 1919. godine postao je član novoosnovane Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista), sa svojih sedamnaest godina.^[2]

Od 1920. godine je član Okružnog komiteta. Nakon što je završio školu, postao je učitelj.

Emigracija u SSSR

Glavni članak: Jugoslovenska politička emigracija u SSSR

Nema preciznijih podataka o tome kako je stigao u SSSR, ali pretpostavlja se da je 1923. emigrirao iz Jugoslavije u Sovjetski Savez. Naredne 1924. godine je postao član Svesavezne komunističke partije (boljševika) i zatim, pitomac Vojno-političke akademije u Lenjingradu.^[2]

Postoje navodi i da je studirao na Komunističkom univerzitetu „Sverdlov“ u Moskvi. 1927. godine je završio Vojnopolitičku akademiju Crvene armije u Lenjingradu.^[5][6] Iste godine je postao predavač na Komunističkom univerzitetu nacionalnih manjina Zapada u Moskvi, koji su polazili komunisti-emigranti iz evropskih zemalja, a među njima i mnogi Jugoslaveni.^[4]

Generalni sekretar KPJ

Glavni članak: Otvoreno pismo Kominterne članovima KPJ

Tih godina, frakcijske borbe su razjedale KPJ. 20. lipnja 1928. godine, Mališić je izabran za člana tzv. Zagraničnog biroa, koji je imao ulogu da zamjenjuje ilegalno partijsko rukovodstvo u Jugoslaviji.^[2] Radio je na planu rada CK KPJ, a bio je i na čelu moskovske grupe jugoslavenskih studenata koja je nastojala preuzeti rukovođenje Partijom.^[2]

1928. godine Mališić je, kao jedan od desetak instruktora Biroa CK KPJ, upućen u zemlju da među partijskim članstvom radi na sprovođenju „Otvorenog pisma Kominterne članovima KPJ“.^[8] U Jugoslaviji je delovao ilegalno pod lažnim imenom „Milan Martinović“. Broza je upoznao ljeta 1928. godine kad je radio u zemlji.^[9]

Na Četvrtom kongresu KPJ u Drezdenu, u studenome iste godine je izabran za generalnog sekretara Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije.^[4] Nakon kongresa, veći dio rukovodstva KPJ odlazi na rad u zemlju. Među njima je i Mališić, koji održava ilegalne sastanke rukovodstva u Zagrebu, i širom zemlje.^[2]

Oružani otpor u Jugoslaviji

Glavni članak: Oružani otpor šestojanuarskoj diktaturi

Nakon zavođenja šestojanuarske diktature u Jugoslaviji, KPJ je pozvala na oružani otpor. 1929. je obeležena serijom oružanih okršaja komunista i policije.^[10] Partijski radikali su uzalud pokušavali da pokrenu mase na "oružani ustanak" putem izolovanih uličnih borbi.^[10] Ova taktika KPJ je izazvala oštre odmazde policije, tokom kojih su ubijene mnoge vođe komunista, uključujući Mališićevog zamenika Đuru Đakovića.^[11]

U lipnju 1929. godine, Jovan Mališić, pod ilegalnim imenom — Mrkonjić, obaviještava Kominternu:

»Mobilisane su cjelokupna žandarmerija i policija, mjestimično i vojska. Preko 500 radnika uhapšeno je prije Prvog maja i na sam Prvi maj«.^[2]

Krajem 1929. godine lideri KPJ Jovan Mališić i Filip Filipović su bili meta žestoke kritike iz Moskve, zbog tendencije razvoja podzemne jugoslovenske partije ka pučizmu, na štetu fabričkog organizovanja.^[10] Kominterna je tražila novo rukovodstvo da zaustavi frakcijske sukobe i obnovi organizaciju.^[11]

U siječnju 1930. godine Kominterna je u Politbiro uključila Petka Miletića i Ristu Samardžića, a ubrzo zatim u zajedničko rukovodstvo kooptirani su i Antun Mavrak, Akif Šeremet, Nikola Kovačević i Karl Hudomal. Samo nekoliko dana kasnije smijenjen je s funkcije sekretara Jovan Mališić, a obrazloženje — »sukob s cjelokupnim rukovodstvom«.^[2]

1930. godine Kominterna je nakon smene Mališića sa dužnosti političkog sekretara KPJ, postavila Filipa Filipovića za predsednika Centralne rukovodeće instance, a Antuna Mavraka za organizacionog sekretara.^[12] Nakon kraha oružanog otpora, novi fokus je stavljen na organizaciju ilegalnih sindikata, dok su oni koji zahtevaju trenutni oružani ustanak proglašeni teroristima u partijskoj štampi.^[13]

Povratak u SSSR

Glavni članak: Jugoslovenska politička emigracija u SSSR

Mališić se 1931. godine vraća u Sovjetski Savez.^[4] Od 1931. do 1932. godine u SSSR-u je radio kao sekretar partijskog komiteta fabrike ”Nova zora”.^[6] Početkom 1930-ih se provodi prva »čistka« u KPJ. Tada je u Moskvi nekoliko bivših rukovodilaca isključeno iz KPJ, dok Mališić dolazi samo pod partijsku istragu.^[2] Pošto je skinut sa svih odgovornih funkcija u KPJ, on je studirao na Institutu crvene profesure. U to vreme ga sreće Rodoljub Čolaković, koji je o njemu zapisao sledeće:

Još je nejasno kako je on, pored ljudi koji su bili pozvaniji da vode našu Partiju, postao njen generalni sekretar. Vjerojatno će se moći o tome reći više kad budu dostupni dokumenti Kominteme iz tog perioda. [...] Martinović je bio stasit čovjeik tridesetih godina, lijepih crta lica, tamnosmeđe, grgurave kose i izrazitih plavih očiju, iz kojih je izbijalo nešto samouvjereno i oholo što je neprijatno doimalo već pri prvom susretu. Taj se utisak pojačavao u toku razgovora, jer je Martinović nastupao na razmetljiv i do te mjere nesamokritičan način da je neki pravi razgovor bio nemoguć, ako čovjek nije bio spreman da se svađa s tim prgavim i uobraženim ražalovanim partijskim generalom. Ni jednom riječju on se nije interesovao za prilike u zemlji i Partiji, za mučan proces likvidacije one kobne avanturističke politike koju je on sa svojim politički nedoraslim drugovima vodio, što je Partija skupo i bukvalno krvlju mnogih vjernih svojih kadrova platila. Martinović je bio sav zaokupljen ’nepravdom’ koja mu je bila nanesena time što je uklonjen iz rukovodstva; pričao je opširno o tome, praskao, a kad je govorio o Gorkiću i novom rukovodstvu on je prosto siktao, toliko mu je povrijeđeno samoljublje oduzimalo moć trezvenog rasuđivanja o događajima i ljudima. Kad sam mu u vrlo blagoj formi rekao da bi o svemu tome drukčije govorio kad bi imao prilike da bude u zemlji, da čuje šta o politici KPJ iz 1929/31. govore ozbiljni i odani ljudi, on je srdito odmahnuo rukom i s krajnjim prezirom odgovorio: ’Poznam ja dobro te trule oportuniste’. Uzeo sam da branim ’oportuniste’, pokušavajući da ispričam šta oni danas u zemlji konkretno rade, s kakvim se sve teškoćama bore, ali Martinović me nestrpljivo prekinuo. Nije želio da čuje nikakav argument koji bi ga, možda, prinudio da izmjeni svoj stav uvrijeđena i nepravedno osuđena čovjeka. To je bio tragičan slučaj — od skoro nepoznata mladića u Partiji postao je odjednom njezin generalni sekretar sa neograničenim ovlaštenjima; neiskusan, ambiciozan, mislio je da se sa revolucionarnom frazeologijom i voluntarizmom može nadomijestiti onaj kritički uporan rad u masama i doživio je poitički debakl.^[2]

– Rodoljub Čolaković

Mališić je u toku 1932—1935. završio najvišu partijsku školu, Institut Crvene profesore — odjel filozofije, nakon čega je ponovo neko vrijeme predavao na jugoslavenskom sektoru KUNMZ-a u Moskvi.^[4] Od 1936. do 1937. godine bio je šef katedre za filozofiju na Inženjersko-tehničkoj akademiji u Moskvi. S te dužnosti otišao je u španski građanski rat.^[5]

Španski građanski rat

Glavni članak: Jugosloveni u Španskom građanskom ratu

U siječnju 1937. Jovan Mališić je otišao kao sovjetski instruktor u Španiju. On je putovao preko Pariza, gde je bio prihvatni i emigrantski centar KPJ, ali se nije nikome javio, iako su to učinili svi Jugoslaveni koji su tuda prolazili.^[2]

U Španjolskoj je Jovan Mališić obavljao razne dužnosti — bio je savjetnik u 27. diviziji republikanske vojske u Španiji, načelnik Vojne akademije, rukovodio je oficirskim kursevima...^[2] U Španiji je također bio jedan od glavnih članova GPU-a.^[14] Bio je komandant Vojne škole za interbrigadiste i ekspert za tenkovsko ratovanje. Navodno je, zbog neslaganja sa sovjetskim instruktorima u Španiji, opozvan zajedno sa komandantom 27. divizije Hoze del Bariom u Moskvu.^[2]

Streljanje u Moskvi

Glavni članak: KPJ tokom Velike čistke

Po povratku u Moskvu 1938. bio je raspoređen u jedan od najvažnijih delova Kominterne, u njeno Odeljenje kadrova.^[5] Na toj dužnosti uhapšen je 16. novembra 1938. godine, u Staljinovoj Velikoj čistki. U pismenoj karakteristici kadrovskom odelu Kominterne, Broz za njega kaže da je "u zemlji bio vrlo odvažan, ali je ostavljao dojam da je avanturist" i da je "pokazivao tendencije da bude vođa".^[9]

Prema nekim izvorima, navodno je osuđen na 15 godina robije zbog neslaganja sa sovjetskim instruktorima u Španiji.^[2] Sredinom marta 1939. godine, dok je bio u zatvoru u SSSR-u, isključen je iz KPJ. Jovan Mališić je streljan u Moskvi 19. aprila 1939. godine, zajedno sa drugim istaknutim članovima KPJ.^[5]

Rehabilitovan je 10. juna 1958. godine odlukom Vojnog kolegijuma Vrhovnog suda SSSR-a.^[6]

Povezano

• KPJ tokom Velike čistke
• Jugoslovenska politička emigracija u SSSR

Reference