Słonecznik zwyczajny

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

słonecznik

Gatunek

słonecznik zwyczajny

Nazwa systematyczna

Helianthus annuus L.
Sp. pl. 2:904. 1753

Synonimy

Helianthus jaegeri Heiser.
Helianthus lenticularis Douglas^[3]

Kategoria zagrożenia (CKGZ)^[4]

najmniejszej troski

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej, obecnie rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza rejonem swojego rodzimego występowania^[3]. Jest uprawiany w wielu rejonach świata, w Europie od XVI w. W Polsce występuje jako roślina uprawna i ozdobna.

Morfologia i biologia

Łodyga: Wzniesiona, prosta, sztywna, gruba, pojedyncza lub słabo rozgałęziająca się. Osiąga 2-3 m wysokości. Istnieje jednak wiele odmian ozdobnych o wysokości od 0,5 do 1 m.
Kwiaty: Zebrane w bardzo duże kwiatostany typu koszyczek, o średnicy do 30 cm. Koszyczki zwisające po przekwitnięciu. Brzeżne kwiaty języczkowe są duże i żółte, zaś środkowe kwiaty rurkowe – drobne i brunatne. U odmian ozdobnych występują także kwiaty w innych kolorach.
Liście: Ulistnienie skrętoległe, wszystkie liście sercowate, duże, ogonkowe, szorstkie, o piłkowanych brzegach.
Owoc: Jadalna niełupka zawierająca dużo tłuszczu.

Model Vogela: budowa kwiatostanu dla 500 kwiatów

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do października, przedprątne kwiaty zapylane są przez błonkówki^[5]. W ciągu dnia koszyczek słonecznika zwrócony jest zawsze w stronę słońca i stąd pochodzi nazwa rodzajowa. Owoce słonecznika zawierają do 38% oleju^[6].

Zastosowanie

Jest uprawiany jako warzywo o jadalnych nasionach.
Roślina oleista, jedna z ważniejszych. Z nasion otrzymuje się olej słonecznikowy używany jako tłuszcz jadalny, do produkcji margaryny, a także jako tłuszcz techniczny do wytwarzania pokostu, lakierów i mydła^[6]. Jest bardzo bogatym źródłem kwasu linolowego^[7].
Wytłoki pozostałe po wyciskaniu oleju z nasion są dobrą paszą dla zwierząt^[6].
Istnieją odmiany pastewne, których pędy w postaci kiszonki są używane jako wartościowa pasza dla bydła^[6].
Nasiona słonecznika są bardzo bogatym źródłem mikro i makroelementów, witaminy E oraz aminokwasów. Skład aminokwasów na 100 g:^[7]
- Izoleucyna - 1112 mg
- Leucyna - 1619 mg
- Lizyna - 917 mg
- Metionina - 478 mg
- Cystyna - 439 mg
- Fenyloalanina - 1140 mg
- Tyrozyna - 652 mg
- Treonina - 907 mg
- Tryptofan - 342 mg
- Walina - 1287 mg
- Arginina - 2340 mg
- Histydyna - 615 mg
- Alanina - 1092 mg
- Kwas asparaginowy - 2389 mg
- Kwas glutaminowy - 5442 mg
- Glicyna - 1424 mg
- Prolina - 1151 mg
- Seryna - 1053 mg
Coraz częściej uprawiany jest jako roślina ozdobna w licznych odmianach (jako roślina rabatowa i na kwiat cięty). Istnieją odmiany o tzw. kwiatach pełnych zawierające wyłącznie kwiaty języczkowe, a także odmiany o kwiatach dwubarwnych.
Do celów leczniczych nasiona były polecane przy zwalczaniu przeziębienia i kaszlu. Nalewka zrobiona z nasion słonecznika używana była w Turcji i Iranie przy stanach gorączkowych^[8].
Rdzeń łodyg był w Chinach używany do wyrobu papieru^[6].

Wartość odżywcza

Słonecznik, nasiona łuskane

(100 g)

Wartość energetyczna

2396 kJ (572 kcal)

Białka

24,4 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	53%	53%	53%	53%
M	44%	44%	44%	44%

Węglowodany

24,6 g

szczegółowe informacje

Przyswajalne

18,6 g

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	14%	14%	14%	14%
M	14%	14%	14%	14%

1,7 g

0,0 g

16,3 g

6,0 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	24%	24%	29%	29%
M	16%	16%	20%	20%

Tłuszcze

43,7 g

szczegółowe informacje

Kwasy tł. nasycone

4,42 g

Kwasy tł. nienasycone

Jednonienasycone

8,35 g

Wielonienasycone

28,82 g

omega-3

0,04 g

α-Linolenowy (ALA)

0,04 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	3,6%	3,6%	3,6%	3,6%
M	2,5%	2,5%	2,5%	2,5%

omega-6

24,78 g

Linolowy (LA)

24,78 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	207%	207%	225%	225%
M	146%	146%	177%	177%

Woda

3,5 g

szczegółowe informacje

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,1%	0,1%	0,1%	0,1%
M	0,1%	0,1%	0,1%	0,1%

Witaminy

Witamina C

0,0 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Tiamina (B1)

1,318 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	120%	120%	120%	120%
M	110%	110%	110%	110%

Ryboflawina (B2)

0,263 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	24%	24%	24%	24%
M	20%	20%	20%	20%

Niacyna (B3)

6,97 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	50%	50%	50%	50%
M	44%	44%	44%	44%

Witamina B6

0,60 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	46%	46%	40%	40%
M	46%	46%	35%	35%

Foliany

0,06 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	15%	15%	15%	15%
M	15%	15%	15%	15%

Kobalamina (B12)

0,00 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Witamina A

0,005 mg RAE

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,7%	0,7%	0,7%	0,7%
M	0,6%	0,6%	0,6%	0,6%

Witamina D

0,00 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Witamina E

21,81 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	145%	145%	145%	145%
M	145%	145%	145%	145%

Makroelementy

Fosfor

784 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	112%	112%	112%	112%
M	112%	112%	112%	112%

Wapń

131 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	13%	13%	11%	11%
M	13%	13%	13%	11%

Magnez

359 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	116%	112%	112%	112%
M	90%	85%	85%	85%

Potas

793 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	17%	17%	17%	17%
M	17%	17%	17%	17%

Sód

3 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,2%	0,2%	0,2%	0,3%
M	0,2%	0,2%	0,2%	0,3%

Mikroelementy

Żelazo

4,2 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	23%	23%	53%	53%
M	53%	53%	53%	53%

Miedź

1,87 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	208%	208%	208%	208%
M	208%	208%	208%	208%

Cynk

2,69 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	34%	34%	34%	34%
M	24%	24%	24%	24%

Mangan

2,61 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	145%	145%	145%	145%
M	113%	113%	113%	113%

Dane liczbowe na podstawie: ^[7]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[9]

Uprawa

Roślina łatwa w uprawie. Uprawia się z nasion wysiewanych wczesną wiosną wprost do gruntu. Wytrzymuje wiosenne przymrozki (strefy mrozoodporności 4-10)^[10]. W czasie owocowania może wymagać podparcia, gdyż duże i ciężkie koszyczki mogą wywrócić roślinę wraz z korzeniami (zwłaszcza po opadach deszczu). Wymaga stanowiska w pełnym słońcu i bardzo obfitego nawożenia.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].
↑ Helianthus annuus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
↑ ^a ^b ^c Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 680. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ Roger Philips & NickyR.P.& N. Foy Roger Philips & NickyR.P.& N., Herbs, 1990, ISBN 0-330-32600-7 .
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .