Pellegrino Artusi

Pellegrino Artusi (1891)

Data i miejsce urodzenia

4 sierpnia 1820
Forlimpopoli

Data i miejsce śmierci

30 marca 1911
Florencja

Miejsce spoczynku

Cmentarz Porte Sante we Florencji

Zawód, zajęcie

przedsiębiorca
pisarz

Multimedia w Wikimedia Commons

Pellegrino Artusi (ur. 4 sierpnia 1820 w Forlimpopoli, zm. 30 marca 1911 we Florencji) – włoski kupiec i pisarz, autor książek kucharskich.

Życiorys

Był synem zamożnego kupca artykułów kolonialnych Agostino Artusiego i Teresy Giunchi^[1]. Uczył się w szkole w Bertinoro, by w roku 1835 wyjechać do Bolonii, gdzie żył w środowisku studentów miejscowego uniwersytetu. W 1850 powrócił do rodzinnego miasteczka, gdzie pomagał ojcu w prowadzeniu interesów w branży spożywczej. Stabilne życie rodziny Artusi uległo dramatycznemu załamaniu w styczniu 1851, kiedy na miasto napadła grupa przestępców pod wodzą Stefano Pelloniego, zwanego Il Passatore^[2]. Banda Pelloniego uprowadziła zamożnych mieszkańców miasta i przetrzymywała ich jako zakładników w miejscowym teatrze, domagając się wysokich opłat za uwolnienie. Wśród uwięzionych kobiet była siostra Pellegrino Artusiego, Gertrude, która została zgwałcona przez bandytów i w konsekwencji postradała zmysły^[2].

W 1852 rodzina Artusi przeniosła się do Florencji. Pellegrino Artusi zajmował się finansami, ale coraz więcej czasu poświęcał literaturze i sztuce kulinarnej. Zakupił dom na Placu D'Azeglio we Florencji, w którym mieszkał do końca życia. W 1855, w czasie pobytu w Livorno odwiedził karczmę niejakiego Domenici. Całą noc cierpiał z powodu bólu żołądka, co uznał za konsekwencję zjedzenia zupy minestrone. Dopiero po powrocie do Florencji dowiedział się, że w Livorno panuje epidemia cholery, a on sam zaraził się tą chorobą i ból żołądka stanowił tego konsekwencję^[3]. Pobyt w Livorno zainspirował Artusiego do opracowania nowego przepisu na minestrone.

W latach 70. XIX w. stał się zamożnym człowiekiem i mógł poświęcić się studiom antropologicznym i literackim^[3]. W tym czasie opublikował dwie książki poświęcone poetom włoskim: Ugo Foscolo i Giuseppe Giustiiemu^[3]. Z czasem jego zainteresowania skoncentrowały się wokół fizjologii żywienia. W opracowaniu przepisów kulinarnych pomagał mu mieszkający w jego domu kucharz Francesco Ruffilli. Artusi zmarł w 1911 i został pochowany na cmentarzu Porte Sante, położonym przy kościele San Minatio al Monte.

Twórczość

Najbardziej znanym dziełem Artusiego pozostaje książka kucharska pt. La scienza in cucina e l'arte di mangiare bene (Nauka gotowania i sztuka dobrego życia), wydana w 1891 i stanowiąca klasyczne dzieło kuchni włoskiej^[2]. Książka zawiera 790 przepisów^[1]. Artusi wydał ją na własny koszt gdyż żaden z wydawców nie chciał sfinansować publikacji^[4]. Autor wykorzystał w swojej pracy zdobycze nauki, odwołując się do prac włoskiego fizjologa Paolo Mantegazzy. Książka stanowiła kolekcję przepisów z różnych części Włoch, stanowiąc próbę kodyfikacji kuchni włoskiej, dwadzieścia lat po zjednoczeniu państwa włoskiego. Dzieło już za życia Artusiego zostało sprzedane w 200 tysiącach egzemplarzy, doczekało się tłumaczenia na dziewięć języków, w tym na język polski (Włoska sztuka dobrego gotowania, tłum. Tessa Capponi-Borawska, Małgorzata Jankowska Buttitta)^[4].

W 1904 Artusi wydał praktyczny poradnik dla amatorów gotowania pt. Ecco il tuo libro di cucina (Oto twoja książka kucharska), zawierający ponad 3000 przepisów i 150 tablic poglądowych.

Pamięć

Popiersie Artusiego na cmentarzu we Florencji

W mieście Forlimpopoli znajduje się popiersi Artusiego, ulica jego imienia, a także niewielkie muzeum^[1]. Od 1997 władze miasta organizują Festa Artusiana – coroczną imprezę ku czci słynnego rodaka^[5]. W czasie festiwalu jest przyznawana nagroda imienia Artusiego za „najbardziej oryginalny wkład w relacje między człowiekiem, a jedzeniem" a także Nagrodę Marietty dla najzdolniejszych gospodyń domowych.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Pellegrino Artusi. pellegrinoartusi.it. [dostęp 2020-09-26]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Pellegrino Artusi (1820–1911). ilcuocoletterato.com. [dostęp 2020-09-26]. (wł.).
↑ ^a ^b ^c John Dickie: Delizia!. Hachette, 2009. ISBN 978-184-894-742-9.
↑ ^a ^b Bicentenario della nascita di Pellegrino Artusi (1820 - 1911). accademiaitalianadellacucina.it. [dostęp 2020-09-26]. (wł.).
↑ Festa Artusiana cultura e tavola. festartusiana.it. [dostęp 2020-09-26]. (wł.).

Dzieła

1891: La scienza in cucina e l'arte di mangiare bene
1904: Ecco il tuo libro di cucina

Bibliografia

Alberto Capatti: Pellegrino Artusi. Libri Electa Trade, 2019. ISBN 978-885-105-340-6.
Pellegrino Artusi: Włoska sztuka dobrego gotowania. Muza, 2017. ISBN 978-832-870-764-1.

Kontrola autorytatywna (osoba):