Michał Chmielnicki

Ten artykuł dotyczy Michała Chmielnickiego. Zobacz też: Chmielnicki.
Ukraiński Order Bohdana Chmielnickiego II klasy z herbem Abdank

Michał Chmielnicki (ukr. Михайло Хмельницький; ur. w XVI wieku, zm. 1620) – ziemianin, podstarości czehryński, ojciec Bohdana Chmielnickiego, hetmana kozackiego w czasie powstania w 1648 roku.

Biografia

Michał Chmielnicki po raz pierwszy pojawia się w źródłach w otoczeniu hetmana polnego Stanisława Żółkiewskiego, jako zamieszkały w chutorze Lisianka w starostwie białocerkiewskim. Następnie występuje u boku wojewody ruskiego Jana Daniłowicza, od 1616 roku również starosty korsuńskiego. Daniłowicz mianował Chmielnickiego podstarościm w Czehryniu. Na tym stanowisku Chmielnicki założył chutor Subotów, nad Taśminą, w niedużej odległości od Czehrynia, gdzie osiadł.

W 1620 wraz z synem Bohdanem udał się na wyprawę wołoską, w czasie której poległ w bitwie pod Cecorą, a jego syn dostał się do niewoli.

Kwestia pochodzenia

Kwestia jego szlachectwa pozostaje sporna. Ukraińskie opracowania, jak Encyklopedia Ukrainoznawstwa, przyjmują fakt szlachectwa za bezsporny (miał pieczętować się herbem Abdank). Podobnie trudno sądzić, by nie-szlachcica dopuszczono do sprawowania godności.

Z drugiej strony wyłaniają się inne kwestie dyskusyjne. Herb Abdank, którym rzekomo miał się pieczętować Michał Chmielnicki jest jednym z najstarszych polskich herbów, ale w żadnym herbarzu nie figuruje przy nim nazwisko Chmielnicki[1]. Wśród hipotez wyróżnia się także stanowisko Tomasza Padury, który – opierając się na XVII-wiecznym rękopisie pochodzącym z archiwum książąt Szeremietiewów, przechowywanego w Moskwie (dokładnie z notatki znajdującej się przy liście Fiedora Wasilewicza Buturlina, wojewody i namiestnika muromskiego, pisanym z Czechrynia d. 15 s. st. czerwca 1657 do Wasyla Borysowicza Szeremietiewa, wojewody i hetmana wojsk cara Aleksieja Michajłowicza) – twierdził, że Michał Chmielnicki był żydowskim rzeźnikiem z Chmielnika na Podolu o imieniu Berko. Berko był wyznawcą judaizmu, ale postanowił zmienić wyznanie na katolicyzm – chrztu dokonał kapelan zamkowy, nadając chrześcijańskie imię Michał i tworząc nazwisko od nazwy miejscowości. Wersję tą powtarzał za Padurą Franciszek Rawita-Gawroński, który jednak nie dotarł do oryginału wskazywanego przez Padurę, przy czym sugerował, że notatki te zostały świadomie usunięte, aby zakamuflować prawdziwe pochodzenie samego Bohdana Chmielnickiego[2][3].

Z kolei Bohdan Chmielnicki, syn Michała, w liście z 15 sierpnia 1649 pisanym pod Zborowem nazywa się „urodzonym” (szlachcicem)[4], jednak Jerzy Chmielnicki, syn Bohdana, został nobilitowany w 1659[4][5][6].

Zdaniem Myrona Korduby, Michał Chmielnicki nie miał nic wspólnego ani z mieszczanami kijowskimi Chmielami, ani z mitycznym Berkiem z Chmielnika.

Przypisy

  1. ↑ Nazwisko to wymienia Kasper Niesiecki SJ przy podobnie wyglądającym herbie Masalski. Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J.. T. 6: L - N. Lipsk, 1841, s. 330. Podobnie przypisuje rodzinie Chmielnickich taki herb Wojciech Wijuk Kojałowicz, ich siedzibą był powiat bracławski, Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego Kraków 1897, s. 171n.
  2. ↑ Franciszek Rawita-Gawroński: Bohdan Chmielnicki do elekcyi Jana Kazimierza, Lwów 1906, s. 40-42.
  3. ↑ Eugeniusz Koko: Franciszek Rawita-Gawroński (1846-1930) wobec Ukrainy i jej przeszłości, Gdańsk 2006, s. 170-171.
  4. ↑ a b Władysław Andrzej Serczyk: Na płonącej Ukrainie, s. 39. Słowa pierwszego zdania urodziwszy się Urodzonym Chmielnickim znaczyłyby, iż szlachctwo miał po przodkach. Tekst listu: Jakuba Michałowskiego, wojskiego lubelskiego a późniéj kasztelana bieckiego Księga pamiętnicza, wyd. Antoni Zygmunt Helcel, Kraków 1864, Dok nr 143, s. 431.
  5. ↑ Deklaracya łaski urodzonemu Jerzemu Chmielnickiemu, Volumina Legum, t. 4 s. 303. Wiadomo też, że Bohdan Chmielnicki po uchwaleniu Ordynacji Wojska Zaporoskiego w 1638 (tamże, t. 3 s. 440) został setnikiem w pułku czehryńskim, zaś stopnie pułkowników były zastrzeżone dla szlachty. Przybyły na Ukrainę w 1650 przedstawiciel Wenecji Alberto Vimina (1603–1667) napisał w dziele wydanym w 1671, że Bohdan Chmielnicki był synem szlachcica, pozbawionego szlachectwa i skazanego na wygnanie. Podobną wiadomość przekazał Samuel Grądzki. Janusz Kaczmarczyk: Bohdan Chmielnicki - biografia Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988, s. 12n.
  6. ↑ Ludwik Kubala zauważył, iż Bohdanowi Chmielnickiemu nigdy nie zarzucono nieszlachectwa i wyraził przypuszczenie Być może, źe miał szlache­ctwo wojskowe, konstytucyę sejmową nie objaśnione t. j. nie potwierdzone. Wojna moskiewska R. 1654-1655. Warszawa 1910, s. 19n.

Bibliografia

Literatura dodatkowa