Jerzy Grasberg

Jerzy Grasberg
Data i miejsce śmierci

1 sierpnia 1944
Warszawa

Stopień instruktorski

harcmistrz

Organizacja harcerska

ZHP

Jerzy Grasberg (ps. „Jurek”, zm. 1 sierpnia 1944) – polski działacz harcerski żydowskiego pochodzenia, harcmistrz ZHP. Podczas wojny redaktor Biuletynu Informacyjnego i współpracownik Haszomer Hacair. Rozstrzelany w niewyjaśnionych okolicznościach przez Armię Krajową w pierwszym dniu powstania warszawskiego.

Życiorys

Przed wojną Grasberg studiował agronomię w Uniwersytecie Warszawskim[1]. Podczas studiów udzielał się w żydowskim ruchu harcerskim i Związku Harcerstwa Polskiego[2], gdzie poznał m.in. Antka Cukiermana i Aleksandra Kamińskiego[3][1], późniejszego redaktora podziemnej prasy i autora Kamieni na szaniec[4]. W ZHP został instruktorem[2], dosłużył się stopnia harcmistrza[5].

W listopadzie 1940 roku został przesiedlony do getta warszawskiego[6]. Pomimo zamknięcia w getcie, Grasberg został jednym ze współpracowników podziemnego „Biuletynu Informacyjnego”[7][3][8][9][1]. Był korespondentem „Biuletynu” z terenu „dzielnicy żydowskiej”[10], a od 1941 także jego redaktorem do spraw żydowskich[3][11]. Donosił m.in. o wielkiej akcji deportacyjnej w getcie w 1942 roku, o warunkach bytowych zamkniętej w nim ludności[12] i o sytuacji Żydów w innych częściach kraju[11]. Tworzył także krótkie notki informacyjne na temat codziennego życia za murami gett[11]. Równocześnie działał także w organizacji Haszomer Hacair i służył jako łącznik z Szarymi Szeregami[10]. W 1942 roku, po utworzeniu Żydowskiej Organizacji Bojowej próbował wstąpić do niej wraz z grupą harcerzy, jednak sprzeciwić się temu miał Mordechaj Anielewicz[1].

W marcu 1943 roku przy pomocy Kamińskiego wydostał się z getta na tzw. „stronę aryjską”[5][13], gdzie ukrywał się wraz z żoną, Lubą Grasberg w domu przy ulicy Pańskiej 5[14][5][1]. Z powodu „niearyjskiego wyglądu” musiał stale pozostawać w mieszkaniu[1].

Mieszkanie opuścił najprawdopodobniej wieczorem 1 sierpnia 1944 roku, z zamiarem przyłączenia się do powstania warszawskiego[13]. Został jednak zatrzymany przez żandarmerię Armii Krajowej i rozstrzelany w niewyjaśnionych dotąd okolicznościach[13]. Wedle większości przekazów został aresztowany jako podejrzany o szpiegostwo lub kolaborację z Niemcami pierwszego dnia powstania warszawskiego[5][8][9][13]. Zdaniem Marka Edelmana żandarmom wydało się podejrzane, że posiadał fałszywe dokumenty oraz broń[9][13].

Nie jest jasne, czy motywy jego zabójców były antysemickie[13], czy padł ofiarą zwykłego nieporozumienia[15], czy też może antyszpiegowskiej psychozy ogarniającej ludność oblężonego miasta[16]. Śmierć Grasberga zaważyła na losach ocalałych bojowników Żydowskiej Organizacji Bojowej, którzy z obawy przed Armią Krajową zdecydowali się przyłączyć do Armii Ludowej[13].

Żona Grasberga przeżyła wojnę[3], dzień przed powstaniem wyjechała z miasta i została odcięta na Pradze[13], gdzie doczekała nadejścia wojsk radzieckich.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Engelking i Libionka 2009 ↓, s. 30–41.
  2. ↑ a b Edelman, Bereś i Burnetko 2008 ↓, s. 492.
  3. ↑ a b c d Zimmerman 2015a ↓, s. 451.
  4. ↑ Zimmerman 2015b ↓, s. 56.
  5. ↑ a b c d Balicka-Kozłowska 2002 ↓, s. 106–107.
  6. ↑ Zimmerman 2015a ↓, s. 465.
  7. ↑ Wachowicz ↓, s. 213–214.
  8. ↑ a b Bikont, Engelking i Libionka 2009 ↓, § „Dlaczego redaktor naczelny…”.
  9. ↑ a b c Burnetko 2008 ↓, § „W tym samym czasie na podwórku przy Pańskiej…”.
  10. ↑ a b Sobczak 1988 ↓, s. 102.
  11. ↑ a b c Zimmerman 2015b ↓, s. 156.
  12. ↑ Zimmerman 2015a ↓, s. 451, 465.
  13. ↑ a b c d e f g h Engelking i Libionka 2009 ↓, s. 31–41.
  14. ↑ Edelman, Bereś i Burnetko 2008 ↓, s. 203.
  15. ↑ Zimmerman 2015b ↓, s. 406–407.
  16. ↑ Engelking i Libionka 2009 ↓, s. 31–41, 160–163.

Bibliografia

  • HelenaH. Balicka-Kozłowska HelenaH., Mur miał dwie strony, Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2002, ISBN 978-83-11-09374-4  (pol.).
  • AnnaA. Bikont AnnaA., BarbaraB. Engelking BarbaraB., DariuszD. Libionka DariuszD., W Powstaniu Warszawskim nikt nie miał głowy do Żydów, „Gazeta Wyborcza (Gazeta Świąteczna)”, Adam Michnik, Warszawa: Agora, 7 grudnia 2009, ISSN 0860-908X .
  • KrzysztofK. Burnetko KrzysztofK., Uwaga, Żyd jest uzbrojony!, „Focus Historia”, Michał Wójcik, Warszawa: G+J Gruner+Jahr Polska, 27 lipca 2008, ISSN 2081-3058 [zarchiwizowane z adresu 2015-08-09] .
  • MarekM. Edelman MarekM., WitoldW. Bereś WitoldW., KrzysztofK. Burnetko KrzysztofK., Marek Edelman: życie, po prostu, Świat Książki, 2008, ISBN 978-83-247-0892-5  (pol.).
  • BarbaraB. Engelking BarbaraB., DariuszD. Libionka DariuszD., Żydzi w powstańczej Warszawie, wyd. 1, Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2009, ISBN 978-83-926831-1-7 .
  • KazimierzK. Sobczak KazimierzK., Powstanie zbrojne w getcie warszawskim 19.4.–15.5.1943, „Wojskowy Przegląd Historyczny”, 1 (33), Warszawa 1988 .
  • BarbaraB. Wachowicz BarbaraB., Kamyk na szańcu: gawęda o druhu Aleksandrze Kamińskim w stulecie urodzin, Warszawa: Rytm, 2002, ISBN 978-83-88794-68-1 .
  • Joshua D.J.D. Zimmerman Joshua D.J.D., The Polish Underground Press and the Jews: The Holocaust in the Pages of the Home Army’s ''Biuletyn Informacyjny'', 1940–1943, [w:] GlennG. Dynner, FrançoisF. Guesnet (red.), Warsaw. The Jewish Metropolis: Essays in Honor of the 75th Birthday of Professor Antony Polonsky, BRILL, 13 kwietnia 2015a, s. 437–467, ISBN 978-90-04-29181-2 [dostęp 2015-08-04]  (ang.).
  • Joshua D.J.D. Zimmerman Joshua D.J.D., The Polish Underground and the Jews, 1939–1945, Cambridge University Press, 5 czerwca 2015b, ISBN 978-1-107-01426-8 [dostęp 2015-08-04]  (ang.).