Jerzy Broszkiewicz
 | Ten artykuł dotyczy pisarza. Zobacz też: Jerzy Broszkiewicz – podpułkownik, działacz kombatancki. |
 Zdjęcie około 1948 | |||
| Data i miejsce urodzenia | 6 czerwca 1922 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 4 października 1993 | ||
| Narodowość | polska | ||
| Język | polski | ||
| Dziedzina sztuki | powieść, dramat, fantastyka naukowa | ||
| Ważne dzieła | |||
| Odznaczenia | |||
       | |||
| |||
| |||
Jerzy Broszkiewicz (ur. 6 czerwca 1922 we Lwowie, zm. 4 października 1993 w Krakowie[1]) – polski prozaik, dramatopisarz, eseista i publicysta oraz autor utworów (m.in. biografii, powieści obyczajowych i fantastyki naukowej) adresowanych zarówno dla czytelników starszych jak i dla dzieci i młodzieży.
Życiorys
Urodził się 6 czerwca 1922 we Lwowie; jego ojciec, Adam, był oficerem wojskowym[2][3]. Od 1934 był uczniem w Gimnazjum im. J. Długosza w Lwowie[3]. W roku 1940, po ukończeniu szkoły średniej i szkoły muzycznej, wstąpił do Akademii Muzycznej we Lwowie[2][3]. W czasie okupacji niemieckiej Lwowa (1941–1944) brał udział w konspiracyjnej działalności kulturowej (wieczory literackie, koncerty)[3]; był też karmicielem wszy w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami profesora Rudolfa Weigla[4]. W 1944 roku ożenił się z Ewą Łomnicką[3] i przeniósł się do Krakowa gdzie mieszkał do 1952[2]. Przez pewien czas studiował tam w Wyższej Szkole Muzycznej, ale przerwał studia muzyczne w 1945 (Stanisław Frycie opisał go jako "świetnie zapowiadającego się pianistę"[5])[3]. Od tego roku był członkiem ZLP (w latach 1957-1958 był wiceprezesem zarządu głównego; od 1973 był członkiem zarządu krakowskiego oddziału ZLP, a w 1975 jego wiceprezesem)[3]. W 1948 przeprowadził się do Warszawy[3].
W latach 1945–1947 współpracował z redakcją tygodnika „Odrodzenie” (m.in. jako korektor i krytyk teatralny) i czasopisma „Teatr”. Współpracował też z dziennikiem „Nowiny” i „Dziennikiem Polskim” (1945–1946)[2][3][6]. W latach 1947–1949 współredagował czasopismo „Ruch Muzyczny”, później w latach 1948-51 był redaktorem miesięcznika „Muzyka”[2][3][6]. W latach 1950-51 prowadził w radiu tygodniowy program kulturalny, w latach póżniejszych był autorem słuchowisk radiowych[3]. W latach 1950-1963 publikował w „Nowej Kulturze” i w „Przeglądzie Kulturalnym” (tu byl członkiem redakcji od 1953)[3]. W latach 1953-1954 redagował dodatek artystyczno-literacki w „Sztandarze Młodych” pt. "Przedpole"[3][5]. W 1960 pisał dla „Gazety Krakowskiej”[3].
W 1952 odwiedził Helsinki[3]. W 1953 wstąpił do PZPR[7], w tym samym roku został członkiem redakcji „Przeglądu Kulturalnego”, którego był wspólredaktorem do 1963[2]. W 1959 roku wrócił do Krakowa;[3] od tego roku do 1971 był kierownikiem literackim Teatru Ludowego w Nowej Hucie[2][3]. W 1975 został członkiem Komitetu Krakowskiego PZRP i członkiem prezydium krakowskiego klubu Kużnica[3][5].
Zmarł 4 października w Krakowie w 1993[2][3]. Pochowany w Alei Zasłużonych cmentarza Rakowickiego (kwatera LXIX pas B-2-2)[8].
Twórczość
Jego twórczość literacka była różnorodna[2]. Debiutował w 1945 r. jako krytyk muzyczny[2][9] i równocześnie jako literat opowiadaniem Monika zamieszczonym w tygodniku „Odrodzenie” (nr 18)[3][7]. Debiutem książkowym stała się powieść o getcie Oczekiwanie[2], za którą otrzymał Nagrodę Ziemi Krakowskiej[3].
Kolejną książką była wielokrotnie wznawiana powieść o Fryderyku Chopinie Kształt miłości[2], za którą w 1951 otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia, zaś w 1971 powieść Długo i szczęśliwie została laureatką nagrody CRZZ[3]. Kluska, Kefir i Tutejszy została wyróżniona na IV Premio Europeo w 1968[2].
Autor czternastu powieści dla młodzieży, tutaj debiutujący Opowieścią olimpijską w 1948 r. aczkolwiek większość jego powieści dla młodszych czytelników była pisana w latach 60. i 70[2]. Jego wcześniejsze utwory z tego gatunku były często biografiami. Z późniejszych, wiele zalicza się do powieści fantastycznonaukowych[2]. Znacząca jest zwłaszcza Wielka, większa i największa z roku 1960, która została bardzo dobrze odebrana przez krytykę[10] i stała się lekturą dla szkół (klasy piątej)[11][12].
Oprócz tego pisał również dobrze ocenione dramaty - był wielokrotnym laureatem konkrusów dramatycznych[9]; spod jego pióra wyszło ponad 20 sztuk teatralnych, telewizyjnych i radiowych[potrzebny przypis]. Pisał też zbiory felietonów[potrzebny przypis], scenariusze telewizyjne[potrzebny przypis] i filmowe (Kopernik[9]) oraz publikacje o muzyce[potrzebny przypis]. Niektóre z jego sztuk realizowano za granicą,[9] m.in. w Europie, Meksyku, Nowej Zelandii i USA[potrzebny przypis]. Utwory Broszkiewicza przełożono na dziewiętnaście języków, a łączny nakład jego powieści przekroczył liczbę miliona egzemplarzy[potrzebny przypis].
Powieści dla młodzieży
- Opowieść olimpijska (1948)
- Opowieść o Chopinie (1950; adaptacja Kształtu miłości)
- Jacek Kula (1952)
- Powrót do jasnej polany (1953)
- Emil! Emil! (1954)
- Wielka, większa i największa (Nasza Księgarnia 1960; lektura do klasy piątej za PRL-u; na jej postawie nakręcono film fabularny)
- Ci z Dziesiątego Tysiąca (Nasza Księgarnia 1962; fantastyka naukowa)
- Oko Centaura (Nasza Księgarnia 1964; fantastyka naukowa; dalszy ciąg Tych z Dziesiątego Tysiąca)
- Długi deszczowy tydzień (Nasza Księgarnia 1966; dalszy ciąg Wielkiej, większej i największej; ukazała się w kolekcji Biblioteka młodych)
- Kluska, Kefir i Tutejszy (Nasza Księgarnia 1967)
- Mój księżycowy pech (fantastyka naukowa; Nasza Księgarnia 1970 w serii Klub Siedmiu Przygód i Nasza Księgarnia 1976 w kolekcji Biblioteka młodych)
- Mister Di (Nasza Księgarnia 1972)
- Samotny podróżny (1973; dała podstawę do serialu Kopernik z Andrzejem Kopiczyńskim; 19 lutego 1973 wypadało 500-lecie urodzin astronoma)
- Bracia Koszmarek, magister i ja (1980)
Inne powieści
- Oczekiwanie (1948)
- Kształt miłości (cz. I 1950, cz. II 1951; na jej podstawie powstał film fabularny Młodość Chopina[5][9])
- Imiona władzy (1957)
- Długo i szczęśliwie (1970)
- Dziesięć rozdziałów (1971–1974)
- Doktor Twardowski (1977–1979)
Dramaty
- Imiona władzy (1957),
- Jonasz i błazen (1958)
- Dwie przygody Lemuela Gulliwera
- Dziejowa rola Pigwy (1960)
- Skandal w Hellbergu (1961)
- Głupiec i inni
- Koniec księgi VI
Publicystyka
- Pożegnanie z katechizmem. Biblioteka Postępowego Wychowania t. III, Warszawa: Iskry 1958.
Życie prywatne
W Krakowie mieszkał w dzielnicy Krowodrza. Był mężem dr hab. Ewy (1920–2000), córki Antoniego Łomnickiego, która była lekarzem psychiatrą[13][14][15], ojcem – Ireny Iki (1954–2021), matematyka, która była związana z Piotrem Fersterem – dyrektorem Piwnicy pod Baranami.
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1975)[3][7]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1954[3] albo 11 lipca 1955)[16]
- Warszawski Krzyż Powstańczy[17]
- Medal 40-lecia Polski Ludowej (1984)[18]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[19]
- Order Uśmiechu[2][20]
Nagrody
- 1948 – Nagroda Ziemi Krakowskiej – za powieść Oczekiwanie[9]
- 1951 – Nagroda Państwowa II stopnia[2] w dziale Literatury i Sztuki – za powieść Kształt miłości[9]
- 1960 – Nagroda Artystyczna Nowej Huty – za upowszechnianie kultury[3] i całość działalności dramaturgicznej[9]
- 1961 – nagroda MRN w Krakowie[3]
- 1961 – II Nagroda w Konkursie Dramaturgicznym miasta Krakowa – za sztukę Skandal w Hellbergu[potrzebny przypis]
- 1962 – II Nagroda w Konkursie Dramaturgicznym WRN w Bydgoszczy – za sztukę Niepokój przed podróżą[potrzebny przypis]
- 1964 – I Nagroda w Konkursie na widowisko telewizyjne o tematyce współczesnej – za sztukę Ta wieś, Mogiła[potrzebny przypis]
- 1965 – Złoty Ekran za rok 1964 – za sztukę Ta wieś Mogiła[potrzebny przypis]
- 1968 – Nagroda Città di Caorle – za książkę dla młodzieży Kluska, Kefir i Tutejszy[potrzebny przypis]
- 1971 – Nagroda Centralnej Rady Związków Zawodowych – za powieść Długo i szczęśliwie
- 1974 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów – za twórczość dla dzieci i młodzieży[2][9][potrzebny przypis]
- 1979 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów I stopnia[2] za twórczość dla dzieci i młodzieży[5] w dziedzinie literatury z okazji 35-lecia PRL – za całokształt twórczości[potrzebny przypis]
- 1982 – Nagroda Państwowa I stopnia za całokształt twórczości literackiej[potrzebny przypis]
- 1984 – Nagroda miasta Krakowa[3]
Przypisy
- ↑ MarekM. Oramus MarekM., Jerzy Broszkiewicz, „Nowa Fantastyka”, 12 (135), grudzień 1993, s. 75, ISSN 0867-132X .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s TeresaT. Brzeska-Smerek TeresaT., Broszkiewicz, Jerzy, [w:] AlicjaA. Baluch, GrzegorzG. Leszczyński, Barbara Tylicka, Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, Zakład Narodowy im. Ossolinskich, 2002, s. 50-51, ISBN 978-83-04-04606-1 [dostęp 2024-05-23] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa JadwigaJ. Czachowska JadwigaJ. (red.), Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 1, A – B, AlicjaA. Szałagan (red.), 2003, s. 289 [dostęp 2023-10-12] .
- ↑ Alfabetyczny wykaz osób zatrudnionych w Instytucie prof. Rudolfa Weigla i zawody niektórych z nich po II wojnie światowej
- ↑ a b c d e StanisławS. Frycie StanisławS., Leksykon literatury dla dzieci i młodzieży, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2007, s. 85-88, ISBN 978-83-89935-24-3 [dostęp 2024-06-05] (pol.).
- ↑ a b Broszkiewicz Jerzy Stefan, [w:] MałgorzataM. Chmielewska MałgorzataM., Leksykon polskich pisarzy muzycznych XX wieku, Wołomin: Wydawnictwo Polskie, 2008, ISBN 978-83-922684-2-0 .
- ↑ a b c Kto jest kim w Polsce 1984, wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 92, ISBN 83-223-2073-6 .
- ↑ Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. Internetowy lokalizator grobów. Jerzy Broszkiewicz. rakowice.eu. [dostęp 2018-08-16].
- ↑ a b c d e f g h i StanisławS. Frycie StanisławS., Broszkiewicz, Jerzy, [w:] KrystynaK. Kuliczkowska, BarbaraB. Tylicka, Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży: pisarze, książki, serie, ilustratorzy, przegląd bibliograficzny, Wiedza Powszechna, 1979, s. 52-53, ISBN 978-83-214-0018-1 [dostęp 2024-05-29] (pol.).
- ↑ Krystyna Kuliczkowska, "W świecie fantazji, marzeń i iluzji", "Miesięcznik Literacki", 1967/12
- ↑ GrzegorzG. Leszczyński GrzegorzG., Wielka, większa i największa, [w:] AlicjaA. Baluch, GrzegorzG. Leszczyński, Barbara Tylicka, Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, Zakład Narodowy im. Ossolinskich, 2002, s. 412-413, ISBN 978-83-04-04606-1 [dostęp 2024-05-23] (pol.).
- ↑ KarolinaK. Jędrych KarolinaK., Lektury w programach dla szkoły podstawowej z lat 1949–1989, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014, s. 217, ISBN 978-83-226-2209-4 [dostęp 2024-05-16] (pol.).
- ↑ Dr hab. Ewa Broszkiewicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2011-04-07] .
- ↑ Fragment książki Prekursorzy medycyny polskiej.
- ↑ Informacja o książce w katalogu Biblioteki Narodowej.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ Nekrolog, Zarząd Główny Związku Powstańców Warszawskich. nekrologi.wyborcza.pl
- ↑ Uznanie dla twórców kultury/w/Trybuna Robotnicza, nr 170, 19 lipca 1984, s. 1–2.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 101, poz. 1400 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
- ↑ Broszkiewicz Jerzy [online], www.orderusmiechu.pl [dostęp 2021-10-10] (pol.).
Bibliografia
- Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, s. 131
- AndrzejA. Niewiadomski AndrzejA., AntoniA. Smuszkiewicz AntoniA., Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990, ISBN 83-210-0892-5 .
