Giacomo Caprotti

Giacomo Caprotti

Salai

Salai na rysunku Leonarda da Vinci z przełomu XV i XVI wieku
Imię i nazwisko	Giovanni Giacomo di Pietro Caprotti
Data śmierci	15 stycznia 1524
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	renesans
Ważne dzieła
Mona Vanna (autorstwo przypisane)
Multimedia w Wikimedia Commons

Giacomo Caprotti (znany również pod przezwiskiem Salai, pełnie imię: Giovanni Giacomo di Pietro Caprotti, Giangiacomo di Pietro Caprotti^[1], zm. 15 stycznia 1524^[2]) – artysta i uczeń Leonarda da Vinci.

Pochodzi z Oreno, leżącego nieopodal Monzy, kilkanaście kilometrów na północ od Mediolanu. Niewiele wiadomo o jego ojcu. Miał on na imię Pietro, przypuszczalnie był skromnym wieśniakiem, ale na tyle zamożnym, by móc pokryć koszty pobytu syna w warsztacie Leonarda. Miał on troje dzieci, oprócz syna Giacoma dwie córki^[1]. Jedna z nich miała na imię Lorenziola^[3].

Giacomo Caprotti dołączył do pracowni Leonarda pod koniec lipca 1490 roku, gdy Leonardo przebywał w Pawii lub powrócił stamtąd do Mediolanu^[4]. W warsztacie pracował prawdopodobnie jako pomocnik Leonarda (famiglio) i model^[5]. W warsztacie otrzymał on przydomek przezwisko „Salai” (tłumaczone na: „demon”, „mały czort”, „licho”, „mały diabeł”)^[5][6]. Przydomek ten mógł pochodzić z utworu Morgante maggiore, wydanego w 1482 roku^[7]. Niekiedy chłopiec był nazywany również jako „Salaino” (zdrobnienie od „Salai”), co w późniejszych latach doprowadziło do błędnego utożsamiania Salaia z Andreą Solariem, malarzem naśladującym styl Leonarda^[8]. Salai pojawia się w notatkach Leonarda jako sprawiający trudności wychowawcze chłopiec, który dopuszczał się kradzieży i przywłaszczeń pieniędzy, ale również był rozpuszczony przez mentora^[9][10].

Znany jest ogólny wygląd Salaia za sprawą zachowanych rysunków^[11]. Jest on przedstawiany jako młodzieniec o gęstych lokach^[12]. Najbardziej prawdopodobnym portretem Salaia są bliźniacze profile w Windsorze, narysowane sangwiną i czarną kredką. Jeden rysunek naniesiono na różowy papier preparowany, drugi na biały. Część z nich jest błędnie uznawana za jego portrety. Błędnie podaje się, że Giacomo Caprotti został narysowany na kartonie ze zbiorów windsorskich z florencką Madonna z Dzieciątkiem^[11]. Postać Przyjemności z Alegorii Przyjemności i Cierpienia ma twarz Salaia^[13]. Być może wizerunek Salaia został uwieczniony na obrazie Narcyz Giovanniego Boltraffia^[12]. Według relacji Vasariego Giacomo Caprotti był przystojnym mediolańczykiem^[11].

Leonardo utrzymywał z Giacomem Caprottim związek homoseksualny, z czasem został utrzymankiem malarza^[14]. Giovanni Paolo Lomazzo napisał w Sogni e raggionamenti z ok. 1564 roku fikcyjny dialog pomiędzy Fidiaszem a Leonardem, w którym grecki rzeźbiarz wypytuje włoskiego malarza, czy bawił się w „grę odtylną”. W odpowiedzi Leonardo przyznaje, że wielokrotnie grał w tę grę z bliżej nieokreślonym młodzieńcem, zwłaszcza gdy ten miał piętnaście lat. Lomazzo miał tu na myśli relację pomiędzy Leonardem a Giacomem Caprottim. Vasari nazywając asystenta Leonarda mianem vago (urodziwy, uroczy, wdzięczny) również sugeruje, że Leonardo utrzymywał relację z uczniem^[15]. W Kodeksie Atlantyckim znajduje się rysunek przedstawiający dwa penisy, którym doprawiono nogi. Jeden z nich próbuje wejść do koła bądź dziury podpisanej jako „Salai”. Rysunek ten jest autorstwa jednego uczniów Leonarda^[16]. Charles Nicholl sugeruje, że za przezwiskiem „Salai” kryje się gra słów związana z warsztatem: salare, które oprócz pierwotnego znaczenia (solić, przyprawiać, peklować) jest potocznym określeniem na uciekanie od pracy. Stąd salai (dosł. dałem dyla) odnosi się do lenistwa ucznia^[17].

Innym zadaniem Giacoma Caprottiego była pomoc przy malowaniu obrazów. Z zachowanych źródeł wiadomo, że Salai pracował przy Ostatniej Wieczerzy^[18]. Z czasem stał się biegłym kopistą Leonarda^[19]. Przypisuje mu się namalowanie Mona Vanny, znajdującej się w zbiorach Ermitażu^[20]. Mona Vanna ma zapożyczenia z Mona Lisy i Ledy z łabędziem^[21]. Prawdopodobnie jest również autorem rysunku Anioł wcielony, przedstawiający anioła z kobiecym biustem i penisem we wzwodzie^[22]. Antonina Vallentin podaje, że żadne dzieło Caprottiego nie było powszechnie znane. Ponadto historyk sztuki określiła jego prace jako raczej słabe^[23].

W styczniu 1505 roku oferował Izabeli d’Este namalowanie obrazu na dowolny temat. Markiza Mantui nie skorzystała z propozycji^[24].

Około 1510 roku Giacomo Caprotti odpowiadał za zarządzanie winnicą, należącą do Leonarda. We wrześniu 1514 roku majątek wynajął Antoniowi Medzie^[17]. Gdy w 1516 roku Leonardo przeprowadzał się do Francji na dwór króla Franciszka I Walezjusza, Caprotti podjął decyzję o pozostaniu we Włoszech^[25]. Zamieszkał pod Wenecją, przy winnicy należącej do Leonarda zbudował swój dom^[26][27] oraz założył rodzinę^[28]. W latach 1516–1519 odbył kilka podróży do Francji, gdzie odwiedzał Leonarda^[29]. Nie był obecny przy spisywaniu testamentu Leonarda^[30]. Po śmierci Leonarda w 1519 roku odziedziczył połowę winnicy (druga połowa przypadła Giovanniemu Battiście de Vilanisie, innemu słudze Leonarda)^[29]. Druga połowa przypadła słudze Leonarda Battiście de Villanis^[27]. W nieznany sposób zdobył on obrazy Leonarda da Vinci, które odziedziczył Francesco Melzi^[2].

W 1523 roku poślubił Biancę Caldiroli^[2].

Zmarł nagle 15 stycznia 1524 roku w wyniku zestrzelenia z kuszy^[2][30]. Po jego śmierci sporządzono spis jego majątku. Na liście znalazły się obrazy: Mona Lisa (zapisaną pod tytułem „La Honda”^[31]), Święta Anna Samotrzecia, Leda z łabędziem^[32] oraz San Girolamo (św. Hieronima)^[33]. Nie wiadomo, czy faktycznie były to oryginały czy kopie namalowane przez Salaia^[34]. Część obrazów przejął Franciszek I Walezjusz w latach 30. XVI wieku^[32].

Przypisy

Bibliografia

• Walter Isaacson: Leonardo da Vinci. Kraków: Insignis Media, 2019. ISBN 978-83-66071-41-4.
• Charles Nicholl: Leonardo Da Vinci. Lot wyobraźni. Warszawa: WAB, 2006.
• Antonina Vallentin: Leonardo da Vinci. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1959.
• Frank Zöllner: Leonardo da Vinci 1452–1519. Warszawa: Taschen, Edipresse Polska S. A., 2005. ISBN 83-89571-85-4.