Baltowie (lud)

Ten artykuł dotyczy grupy etnicznej. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Baltowie, lud Balti – grupa etniczna licząca ok 109 tys. osób^[1][2], zamieszkująca obszar historycznego Baltistanu, obejmujący terytoria administrowanego przez Pakistan Gilgit-Baltistanu i administrowanego przez Indie Ladakhu. Ilość Baltów mieszkających na terytorium administrowanym przez Indie, głównie w rejonie miast Kargil I Leh, jest znacznie mniejsza niż na terytorium pakistańskim. Poza regionem Kaszmiru Baltowie są rozproszeni po całym Pakistanie, a większość diaspory zamieszkuje znaczące ośrodki miejskie, takie jak Lahore, Karaczi, Islamabad i Rawalpindi. Mówią językiem balti(inne języki) i są wyznawcami islamu, głównie szyickiego. Zamieszkują przede wszystkim tereny górskie i utrzymują się z mało wydajnego w ich rejonie rolnictwa i sadownictwa^[3][4].

Pochodzenie

Pochodzenie nazwy Balti nie jest ostatecznie wyjaśnione^[5]. Według badań ogłoszonych w grudniu 2020, przeprowadzonych wśród Baltów w Baltistanie, 20,6 - 26% ich genomu wykazuje pochodzenie tybetańskie i ta domieszka genów miała miejsce w okresie 39 do 21 pokoleń temu, czyli po podboju Baltistanu przez imperium tybetańskie^[6]. Większość badaczy uznaje niejednorodny charakter tego ludu, przy wielu spekulacjach umiejscawiających krainy ich pochodzenia w środkowym obszarze późniejszej Mongolii, wiążąc np. z Tatarami^[7]. Pierwsza pisemna wzmianka o ludzie Balti pojawiła się w II wieku p.n.e., za sprawą aleksandryjskiego astronoma i geografa Ptolemeusza, który nazywa ten region Byaltae^[8]. Sami Baltowie nazywają zamieszkały przez siebie kraj Balti-yul (tłm. „Kraina Baltów” ), a współczesne określenie Baltistan jest perskim tłumaczeniem tej nazwy^[9].

Język

Język balti(inne języki) jest jednym z archaicznych dialektów z rodziny języków tybetańskich, obecnie pod znaczącym wpływem buruszaskiego, tureckiego i urdu, a także tekstów islamskich w języku perskim^[10]. Read (1934) mówił o nim jako o dialekcie języka tybetańskiego^[11], natomiast Tournadre (2005) uważa go za wywodzący się z tej samej rodziny językowej, co ladakhi^[12]. Mimo iż istnieje kilka opracowań na jego temat (najwcześniejsze z 1934), nie sporządzono jak dotąd (2024) oficjalnej i standardowej wersji ani jego gramatyki ani ortografii. Piśmienni Baltowie z reguły posługują się w piśmie urdu, lepiej wykształceni także angielskim (oba oficjalne języki Pakistanu)^[13]. Jakkolwiek język balti używany jest w wielu lokalnych wersjach^[14], według Brandt (2021) za dialekt najbardziej zbliżony do widzianego jako standardowy uznawany jest dość powszechnie ten używany w Skardu, głównym mieście Baltistanu^[15]. Na terenie regionu Gilgit-Baltistan balti jest obok języków buruszaskiego, szina i in. jednym z pięciu głównych lokalnych języków^[16]. Niektóre badania wskazują na to, że pakistańska polityka forsowania języka urdu w szkołach prowadzi do stopniowego zanikania tego języka w życiu Baltów^[14].

Religia

Bön i buddyzm tybetański były dominującymi religiami praktykowanymi przez Baltów aż do nadejścia islamu do Baltistanu w XIV wieku, przy czym większość z nich przeszła na islam pod koniec XVII wieku^[17]. Obecnie najbardziej rozpowszechniony wśród nich jest islam szyicki, przez co są religijnie i społecznie bardziej zbliżeni do Iranu niż do Pakistanu, którego ludność wyznaje przeważnie islam sunnicki^[18]. Wśród wszystkich mieszkańców Baltistanu, w tym Baltów, według niektórych tekstów, np. na portalu HimālSouthasia, obok 60% szyitów i 10% sunnitów, są też wyznawcy islamskiej sekty Noorbakhshia (wg innej pisowni ang. Nurbakhshia)^[19]. Ten fakt, choć nie dokładne dane liczbowe, potwierdza także inny tekst na nieistniejącym już portalu baltistan.eus^[20]. Bardziej autorytatywne źródła akademickie podają: ok. 65% mieszkańców Baltistanu to wyznawców szyizmu, ok. 30% Nurbakhshia i ok. 5% to sunnici^[14]. Według badań Sökefelda społeczność wyznawców Nurbakhshia jest nieliczna^[21]. Religijne społeczności Baltów są w zasadzie endogamiczne^[16] i patriarchalne, kobiety jednak mają znaczną swobodę w poruszaniu się poza domem i uczestniczą w ceremoniach religijnych^[22]. Nie wszyscy badacze jednak to potwierdzają^[14]. Jak podaje portal HimālSouthasia, w Baltistanie zaczyna być widoczne pozytywne nastawienie do tradycji przedislamskich^[23].

Sytuacja polityczna

Sporny status Kaszmiru prowadzi do kwestii zarówno przynależności państwowej, jak i zakresu praw obywatelskich mieszkańców regionu Gilgit-Baltistan, w tym Baltów. Brandt (2021) podaje jako przykład tej geopolitycznej niejasności fakt, że mieszkańcy Gilgit-Baltistan mają co prawda pakistańskie dowody tożsamości, ale nie mają prawa głosowania w wyborach powszechnych. W rezultacie nie mają reprezentacji w Zgromadzeniu Narodowym Pakistanu^[24]. Baltowie mieszkają zatem na terenach administrowanych przez rządy pakistańskie, ale faktycznie nie wcielonych do Pakistanu^[25], od 2009 mających jako Gilgit-Baltistan pewną formę ograniczonej samorządności^[26][27]. Czynnikiem jednoczącym Baltów jest wspólnota językowa, natomiast poczucie etnicznej odrębności, jak podkreśla Brandt (2021), ani nie manifestowało się w przeszłości ani nie jest dziś powszechne i dotyczy raczej wykształconej ludności miejskiej^[28]. O współczesnym kształtowaniu się poczucia tożsamości Baltów i podtrzymywaniu więzów między Baltami zarówna w pakistańskiej części Baltistanu, jak i w Ladakhu mówi natomiast tekst w regionalnym magazynie „Himal Southasia” (1998)^[29]. W perspektywie historycznej wyróżnia się wspólne tybetańskie pochodzenie Baltów, mieszkańców tego regionu, który Mogołowie nazywali Mały Tybet^[30]. We współczesnych społecznościach Baltów nadal spotyka się odniesienia do tej wspólnej tybetańskiej przeszłości^[30]. Natomiast ze względu na szyicką wspólnotę religijną żywe są wśród Baltów powiązania z Islamską Republiką Iranu^[30]. Niektórzy badacze polityczno-narodowościowej sytuacji pakistańskiej części Baltistanu w pierwszej dekadzie XXI wieku (Dryland i Syed, 2011) argumentują, że polityka rządów pakistańskich od 1947 wobec ludu Balti jest w gruncie rzeczy kontynuacją wcześniejszej polityki hegemonicznej na tych terenach (np. brytyjskiej), choć przy obecności oczywistych różnic co do formy i charakteru tej postkolonizacji^[31]. Jednocześnie wskazują oni na prawdopodobnie trudniejsze położenie Baltów w administrowanym przez Indie Ladakhu i raczej hipotetyczną ideę autonomicznej wspólnoty obejmującej zamieszkałe przy Baltów tereny pakistańskiego Baltistanu i indyjskiego Ladakhu^[32].

Przypisy

Bibliografia

Carmen Brandt: „Writing Balti(ness): The Challenge of Nation-Building in a Geopolitically Contested Region”. W: Asian Ethnology. Nagoya: Nanzan University, 2021. ISSN 18826865.

Krystyna Damm (redakcja), Aldona Mikusińska (redakcja): Ludy i języki świata. Warszaw: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13070-9.

Estelle   Dryland, Jawad Syed: „A postcolonial perspective on cultural identity: The Balti people "of" Pakistan”. W: Equality Diversity and Inclusion An International Journal. Leeds: Emerald Group Publishing, 2011. ISSN 2040-7149.

Martin Sökefeld: „Anthropology of Gilgit-Baltistan: introduction”. W: EthnoScripts: Zeitschrift für aktuelle ethnologische Studien. Hamburg: Universität Hamburg. Institut für Ethnologie, 2014. ISSN 2199-7942.