5 Pułk Koronny Przedniej Straży

Ten artykuł dotyczy 5 Pułku Koronnego Przedniej Straży. Zobacz też: 5 Pułk Przedniej Straży.

5 Pułk Koronny Przedniej Straży – oddział jazdy armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Przed 1776 rokiem chorągwie lekkie partii ukraińskiej i podolskiej funkcjonowały w nieformalnym pułku dowodzonym przez gen. mjr. K. Kurdwanowskiego^[2]. Z nich to w 1776 sformowany został formalnie pułk 1 Koronny Przedniej Straży^[3]. W 1778 według etatu pułk liczył 378 żołnierzy, a faktycznie posiadał 363^[3]. W roku 1784 ustalono nowy etat dla pułków przedniej straży. Etat przewidywał 391 „głów” - 15 w sztabie i po 47 w 8 chorągwiach^[3].

Zgodnie z planowanym etatem 100 000 armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów, pułk miał etatowo liczyć 1369 „głów”. W sztabie wyższym miało służyć 5 oficerów, w średnim i niższym - 15. W skład pułku miało wejść 10 chorągwi po 135 „głów” każda. Etat ten nie został zrealizowany. Rozpoczęto formowanie 65 000 armii. Pułk w tym przypadku miał liczyć etatowo 1099 „głów”^[4] w tym 19 w sztabie i 8 chorągwi po 135 osób^[5].

Przed wybuchem wojny z Rosją, wiosną 1792 pułk liczył według etatu 1099 żołnierzy a faktycznie posiadał 1067^[6].

6 maja 1793 wcielony do wojska rosyjskiego pod nazwą pułku iziasławskiego (zasławskiego). Pułk uniknął jednak trwałego zagarnięcia. Po przegranej wojnie, stan pułku zmniejszył się znacznie i jesienią 1793 wynosił 759 żołnierzy^[6], a w chwili wybuchu powstania kościuszkowskiego 744^[7].

Pułk w 1792 liczył 1067 „głów” i 1067 koni^[8]. W 1794 roku w marcu liczyła 744 „głów” i 580 koni, w maju 746 „głów” i 580 koni, a we wrześniu 748 „głów” i 650 koni^[8].

 Osobny artykuł: Struktura organizacyjna pułku przedniej straży.

Stanowiska

• Tetyów, Berszada (1787)
• Czeczelnik (XII 1789)^[9]
• Wiśniowiec i okolice (październik 1792)

Żołnierze regimentu

Obsadę oficerską pułku stanowili: szef i felczer, pułkownik, podpułkownik, major (od 1789 – dwóch), 7 rotmistrzów z chorągwiami, 1 (od 1789 – 5) rotmistrz sztabowy, kwatermistrz, audytor, adiutant (od 1789 – dwóch), 8 poruczników i 8 chorążych^[10].

Szefowie regimentu^[11][12]

• Kajetan Kurdwanowski (1775–1777)
• Józef Gabriel Stempkowski (1777–1778)
• Kajetan Adam Miączyński (12 XI 1778– 22 II 1783 )
• Jan Józef Malczewski (22 II 1783 – 1788)
• Józef Lubomirski (18 XI 1788–)

Pułkownicy^[11][12]

• Józef Wiesiołowski (1775–1783)
• Jan Stempkowski (1783–1791)
• Aleksander Korycki (1791–1793)
• Michał Ignacy Kamieński (1793–)

Majorowie

• Kacper Cieszkowski (1793)

Bitwy i potyczki

Regiment brał udział w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja i w powstaniu kościuszkowskim^[11].

Jego żołnierze walczyli pod Wiszniopolem (14 czerwca 1792), Boruszkowcami (15 czerwca 1792), Zieleńcami (17 czerwca 1792), Szczekocinami (6 czerwca 1794). Brali udział w obronie Warszawy, a następnie walczyli pod Błoniami (9 lipca 1794), Czerniakowem (31 lipca 1794), Krupczycami (16 czerwca 1794), Brześciem (17 września 1794), Białą przed (27 września 1794) oraz pod Maciejowicami (10 października 1794).

Hierarchia regimentu

• chorągwie lekkie partii ukraińskiej i podolskiej (-1776) → pułk 2 przedniej straży (1776-1789)^[a] → pułk 5 przedniej straży (1789-1793) → pułk izasławski (1793-)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.