Literair tijdschrift

Een literair tijdschrift is een tijdschrift dat zich geheel of gedeeltelijk toelegt op berichtgeving over literatuur. Aan de letteren gewijde tijdschriften zijn sinds de 18e eeuw een podium voor nieuw talent onder schrijvers en dichters om een geïnteresseerd en deskundig publiek te bereiken. Niet zelden is de samenstelling en redactie in handen van gevestigde schrijvers. Terugkerende genres zijn het korte verhaal, poëzie, literaire kritieken, essays, polemieken en beschrijvingen van tentoonstellingen, lezingen, prijsuitreikingen en andere culturele actualiteiten. Er kan veel plaats zijn ingeruimd voor briefwisselingen. Ook de eerste wetenschappelijke tijdschriften, waarin 17e- en 18e-eeuwse onderzoekers hun resultaten deelden, zijn voortgekomen uit de brief.

Geschiedenis

Nederland

Vaderlandsche Letteroefeningen was het eerste literaire tijdschrift in de Nederlanden. Dit blad werd in 1761 opgericht door de doopsgezinde predikant Cornelis Loosjes en uitgegeven door A. van der Kroe te Amsterdam. Het bestond langer dan een eeuw en ook nazaten van Loosjes hebben de redactie gevoerd.

Een tegenhanger kwam er pas in 1837: De Gids, opgericht door Potgieter en Robidé van der Aa voor "Nieuwe Vaderlandsche Letteroefeningen" en "Boekbeoordeelingen".^[1] De Nieuwe Gids verscheen als reactie voor het eerst in 1885 en ontwikkelde zich tot de spreekbuis van de Beweging van Tachtig. Vele schrijvers beleefden hun debuut in een literair periodiek, bijvoorbeeld Nescio met De uitvreter in 1911 in De Gids. Sommige uitgaven bestonden slechts enkele jaren, maar droegen aanzienlijk bij aan de verdere ontwikkeling van de literatuur en het lezen in het algemeen. Het tijdschrift Merlyn van Kees Fens heeft bijvoorbeeld maar van 1962 tot 1969 bestaan, maar is wel belangrijk geweest voor de verbreiding van close reading in Nederland. Sommige richten zich op een deelgebied, zoals Tiecelijn, dat is gespecialiseerd in de studie van het middeleeuwse gedicht Van den vos Reynaerde. De verschijningsfrequentie is doorgaans lager dan maandbladen, veelal eens per kwartaal.

Andere landen

Het oudste bestaande Amerikaanse tijdschrift is de North American Review, begonnen in Boston in 1815. Maar omdat het in 1940 werd opgeheven en in 1964 heropgericht, bestaat de Yale Review, gesticht in 1819, toch langer. Een van de grootste Engelstalige literary magazines is de Paris Review, opgericht in Parijs in 1953. Schrijvers als Philip Roth en V.S. Naipaul debuteerden hierin.^[2] Het Duitstalige tijdschrift Sinn und Form, opgericht in Oost-Berlijn in 1949, wordt in heel Europa veel gelezen. Sinds de opkomst van het internet zijn er ook online literaire tijdschriften verschenen.^[3]

Voorbeelden

Voorbeelden van Nederlandse en Vlaamse literaire tijdschriften zijn:

Historisch

Barbarber, 1958–1971
De Beweging, 1905–1919
De Brakke Hond, 1983–2012
Bzzlletin, 1972–2004
Criterium, 1940–1942, 1945–1948
De Tweede Ronde, 1980-2009 (opgevolgd door KortVerhaal)
Den Gulden Winckel, 1902-1942
Diogenes, 1984-1992
Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift, 1891-1940
Extaze, 2011-2019
Forum, 1932–1935
Freespace Nieuwzuid, 1999–2008
Gard Sivik, 1955–1964
Gedicht, 1974–1976
De Gemeenschap, 1925–1941
Hjir, Friestalig tijdschrift, 1972–2009
Iduna, het eerste Friestalige literaire tijdschrift, 1845–1871
KortVerhaal, 2010-2013
Kreatief, 1966–2003
De Litteraire Gids, 1926–1940
Maatstaf (tijdschrift), 1953–1999
Merlyn, 1962–1966
Het Moment, 1986–1988, vanaf 2013 online
Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle, 1878–1897
De Nederlandsche Spectator, 1856–1908
De Nieuwe Gids, 1885–1943
De Nieuwe Stijl, 1965–1966
Nieuw Vlaams Tijdschrift, 1946–1983
Nieuw Wereldtijdschrift, 1984–1997
Noachs kat, 1999–2008
Parmentier, 1989–2012
Randstad, 1961–1969
Raster, 1967–1972, 1977–2008
Rottend staal, 1995–2003
Ruimte, 1920–1931
De Stem, 1921–1941
Tijd en Mens, 1949–1955
De Titaan, 2014–2016
Tortuca, 1996–2017
Vaderlandsche Letteroefeningen, 1761–1876
Van Nu en Straks, 1893–1894, 1896–1901
Vormen, 1936–1940
De Vrije Bladen, 1924–1949
Yang, 1964–2008

Bestaand

Algemeen

Armada, tijdschrift voor wereldliteratuur
Awater, poëzietijdschrift sinds 2001
Ballustrada, sinds 1986
Blue-turns-grey, sinds 2005, online tijdschrift
Brabant Literair, sinds 1998. Vanaf 2005 ondergebracht bij Brabant Cultureel
Deus ex machina, sinds 1976
Dichter. Gedichten voor kinderen van 6 tot 106 jaar, Vlaams poëzietijdschrift
Dietsche Warande & Belfort, sinds 1900
De Gids, sinds 1837
Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift. Gierik verschijnt sinds 1983
De God van Nederland, sinds 2011
Hollands Maandblad, sinds 1959
Indische Letteren, sinds 1986
Kluger Hans, sinds 2009
Krakatau, poëzietijdschrift, weblog sinds 2009
Lava literair, sinds 2012
Liter, sinds 1998
Het liegend konijn, sinds 2003
Das Magazin, 2011-2018
nY, sinds 2009
Ons Erfdeel, sinds 1957
Ooteoote, online vanaf 2011
Op Ruwe Planken, sinds 2001
De Parelduiker, sinds 1996
Plebs, sinds 2004
Poëziekrant, sinds 1976
De Reactor, online sinds 2009
De Revisor, sinds 1974
Roet, voornamelijk Drents en Nederlands, sinds 1979
Samplekanon, sinds 2012
SKUT, sinds 2015
Terras, sinds 2011
Tijdschrift Landauer, sinds 2020, online tijdschrift
Tirade, sinds 1957
De zingende zaag, sinds 1989

Gespecialiseerd

Hermans-magazine, 1994-2011, per kwartaal
Tiecelijn, sinds 1988, over Van den vos Reynaerde
Vestdijkkroniek, sinds 1972
Zacht lawijd, over negentiende- en twintigste-eeuwse literatuur in Vlaanderen en Nederland